مقدمه
در رشته ورزشی والیبال، پرش و فرود یک مؤلفه بنیادی و بسیار مهم در اجرای تکنیکهای دفاع روی تور، سرویس پرشی و اسپک محسوب میشود [
2 ،
1]. مهارت اسپک (قدرتی یا سرعتی) و نیز دفاع روی تور از مهمترین عوامل پیشبینیکننده موفقیت در طول مسابقات والیبال است؛ بنابراین بررسی عوامل مؤثر بر این مهارتها از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود [
5،
4،
3 ،
1]. مهمترین عوامل تأثیرگذار در اجرای کارآمد تکنیک پرش و فرود در مهارت دفاع روی تور و انواع اسپک عبارتاند از ارتفاع پرش، کینماتیک سگمنتهای درگیر و مرکز جرم بدن و نیز رعایت زمانبندی صحیح اجرای مراحل گوناگون این مهارت [
6] که از دیدگاه بیومکانیکی متغیر سرعت نقش قابل ملاحظهتری را نسبت به سایر عوامل عنوانشده بر عهده دارد [
8 ،
7]. بر اساس تحقیقات انجامشده فاکتورهایی مانند میانگین، حداقل، حداکثر و برآیند سرعت اجرای مهارت پرش و فرود، نقش عملکردی قابل توجهی را در اجرای مناسب و اثربخشی مهارتهای دفاع روی تور و انواع اسپک و به دنبال آن کسب امتیاز ایفا میکنند [
9]. در والیبال نوین، بازیکنان بر مبنای ویژگیهای آنتروپومتریکی، جسمانی و سایر متغیرها برای پست خاصی تخصصی میشوند [
10]؛ به طوری که دو پست اصلی اسپکر قدرتی و سرعتی بیشترین بار حمله و دفاع روی تور را برعهده دارند. هنگام اجرای مهارت دفاع روی تور توسط بازیکنان دفاعکننده روی تور در برابر اسپکرهای حریف، دسترسی بیشتر به توپ روی تور یا به عبارتی رسیدن به ارتفاع پرش بالاتر برای این بازیکنان ضروری است و لازمه این امر توجه ویژه به عامل سرعت در هر دو نوع اسپک قدرتی و سرعتی است. با توجه به وجود تفاوتهای ظریف در اجرای تکنیک دفاع بر مبنای پست بازی بازیکنان، این سؤال مطرح میشود که آیا میزان سرعت در هنگام اجرای مهارت دفاع در این دو گروه از بازیکنان متفاوت است یا خیر؟
وانگر و همکارانش مطالعهای بر روی تأثیر حرکات اندام فوقانی و تحتانی بر حداکثر سرعت افقی و عمودی مرکز جرم در حین پرش اسپک والیبالیستها انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که رابطه معناداری بین تغییرات حرکات اندام فوقانی و تحتانی و سرعت افقی و عمودی مرکز جرم بدن در حین اجرای این تکنیک برقرار است [
11]. هارپزیت و همکارانش نیز طی انجام یک تحلیل بیومکانیکی بر روی مهارت اسپک والیبالیستها، سرعت عمودی و افقی مفصل مچ دست آنها را در طول اجرای مهارت پرش و فرود بررسی کرده و ارتباط آن را با عملکرد و زمانبندی اجرای این مهارت مورد آزمایش قرار دادند. با توجه به نتایج آنان، ارتباط معناداری هم در سرعت عمودی و هم سرعت افقی مفصل مچ دست با زمانبندی عملکردی و چگونگی اجرای مهارت اسپک وجود دارد [
7]. همچنین زاهالکا و همکارانش در مطالعهای متفاوت، تفاوت سرعت افقی و عمودی را در پرش دفاع روی تور بین دو گروه از بازیکنانی که شروع این مهارت را با پاهای غالب و غیرغالب انجام میدادند، بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که علاوه بر وجود تفاوت در سرعتهای افقی و عمودی بین دو گروه مورد آزمایش، هرچه سرعت افقی در حین اجرای مهارت پرش کمتر باشد، برای رسیدن به ارتفاع بالاتر لازم است تا سرعت عمودی بیشتر باشد [
9].
همانطور که از بررسی مطالعات گذشته میتوان استنباط کرد، با وجود مطالعات محدود و نامتمرکز بر روی تأثیر سرعت پرش و فرود بر کیفیت اجرای دفاع روی تور، این متغیر نقش بهسزایی در اجرای این مهارت داشته و عوامل مختلف کوچک و بزرگی میتوانند در تغییر آن مؤثر باشند؛ بنابراین تحلیل دقیق سرعت، در زمان اجرای تکنیک پرش دفاع روی تور توسط انواع اسپکرها امری ضروری است، زیرا سبب بهبود این عملکرد و نیز پیشگیری از آسیب در این دو گروه خواهد شد [
1]. به عبارت دیگر، تغییرات سرعت میتواند منجر به تفاوت در توانایی بازیکنان در موقعیت دفاع روی تور در زمانبندی رسیدن به ارتفاع بیشینه پرش و اجرای موفقیتآمیز این مهارت در برابر اسپک حریف شوند. از آنجایی که تحقیق جامعی در ارتباط با بررسی و تحلیل سرعتهای حداکثر، حداقل، میانگین و برآیند در اجرای مهارت دفاع روی تور انواع مختلف اسپکرهای قدرتی و سرعتی انجام نشده است و از طرفی نیز بازیکنان و مربیان این رشته به این اطلاعات نیاز مبرم دارند، هدف از تحقیق حاضر تحلیل مقایسهای سرعت پرش و فرود اسپکرهای نخبه جوان تیم ملی ایران هنگام اجرای مهارت دفاع روی تور بود.
روششناسی
21 والیبالیست جوان نخبه مرد تیم ملی والیبال جمهوری اسلامی ایران (11 اسپکر سرعتی و 10 اسپکر قدرتی در پژوهش حاضر به عنوان آزمودنی شرکت کردند. تمام بازیکنان سابقه بازی بیش از چهار سال (میانگین و انحراف معیار 0/95±4/39 سال) به صورت دو جلسه تمرین 4ساعته و دو بار در روز در طی دو ماه اخیر را داشته و هیچگونه پیشزمینه آسیب ارتوپدی یا نورولوژیکی را تجربه نکرده بودند. آزمودنیها از روند انجام کار، قبل از اجرای پروژه آگاهی یافته و رضایتنامه شرکت در آزمون را امضا کردند. تمامی مراحل انجام ارزیابی نیز توسط کمیته اخلاق دانشگاه خوارزمی بررسی و تأیید شد.
مهارت ارزیابیشده در این مطالعه پرش دفاع روی تور در دو گروه از اسپکرهای قدرتی و سرعتی بود. این مهارت با قرارگیری دستها در جلوی سینه با آرنج خم شده، سپس خم کردن مفاصل زانوها و لگن و باز کردن سریع آنها برای انجام دفاع روی تور انجام میشود [
13 ،
12 ،
2]. به منظور کاهش اثر بازخورد، هنگام اجرای آزمون اصلی، هیچ راهنمایی از سمت مربی به آزمونگیرنده ارائه نشد. پس از کالیبراسیون سیستم صفحه نیرو (1000 هرتز کیستلر® ساخت کشور سوئیس) آزمودنیهای دو گروه به طور جداگانه سه پرش عمودی حداکثر با فواصل زمانی استراحت یک دقیقهای در بین هر اجرا انجام دادند. دادههای نیرو در جهات X ،Y و Z به طور مستقیم از روی خروجی صفحه نیرو به دست آمد. برای تحلیل مهارت پرش، از روی نمودار نیروی عمودی عکسالعمل زمین (FZ)، بازه زمانی از لحظه شروع پایین رفتن آزمودنی (شروع اجرای حرکت پرش) تا جدا شدن وی از صفحه نیرو یا به عبارتی حداقل تا حداکثر دادههای نیرو در این جهت برای ارزیابی، تفکیک شد. در مرحله بعد، با استفاده از روش تراپزوئید [
14]، در هر بازه زمانی، مساحت زیر نمودار نیرو زمان به نام ایمپالس با استفاده از نرمافزار اکسل نسخه 2010 در دو گروه محاسبه شد. بر مبنای معادله برابری اندازه حرکت و ایمپالس
فرمول شماره 1 [
15]، از تقسیم دادههای ایمپالس میانگین، حداکثر و حداقل بر جرم آزمودنی در هر جهت، میزان تغییرات سرعت میانگین، ماکزیمم و مینیمم در آن جهت به دست آمد [
16].
(F: نیرو، t: زمان، m: جرم، Δv: تغییرات سرعت، F.t: معادله ایمپالس و mΔt: معادله اندازه حرکت)
حداقل، حداکثر، میانگین سرعت در هر جهت (X ،Y ،Z) همراه با برایند آنها برای محاسبات بعدی در هر گروه به طور مجزا در نظر گرفته شد. رابطه ایمپالس و اندازه حرکت در
فرمول شماره 1 ارائه شده است.
تمامی مراحل تجزیه و تحلیل آماری مطالعه حاضر توسط نرمافزار SPSS نسخه 21 انجام شد. از آمار توصیفی برای محاسبه میانگین، انحراف استاندارد و از آزمون شاپیرو ویلک به منظور بررسی نرمال بودن توزیع دادهها استفاده شد. همچنین از آزمون تی مستقل برای تحلیل و مقایسه متغیرهای سرعت برآیند، حداقل، میانگین و حداکثر اسپکرهای قدرتی و سرعتی حین اجرای مهارت دفاع روی تور استفاده شد (تمامی مراحل آزمونهای آماری در سطح معناداری P≤0/05 بررسی و انجام شده است).
نتایج
خصوصیات جمعیتشناختی دو گروه آزمودنیهای اسپکرهای قدرتی و سرعتی در
جدول شماره 1 دیده میشود.
به منظور بررسی نرمال بودن توزیع دادهها از آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد که نتایج این آزمون نشاندهنده نرمال بودن توزیع دادهها بود. سپس به منظور مقایسه میانگین سرعتهای میانگین، حداکثر، حداقل و نیز برایند سرعت و تحلیل این متغیرها در دو گروه از آزمون تی مستقل استفاده شد که نتایج آن در
جدول شماره 2 دیده میشود.
همانطور که از نتایج
جدول شماره 2 میتوان استنباط کرد، علیرغم اینکه در اکثر متغیرهای سرعت، میزان میانگین سرعتهای گوناگون در گروه اسپکرهای قدرتی بالاتر از اسپکرهای سرعتی است اما تنها سرعت میانگین در صفحه X و Z و نیز برایند میانگین سرعت در بین دو گروه معنادار بوده و سایر متغیرهای سرعت در دو گروه با یکدیگر ارتباط معناداری ندارند (P˂0/05) (
تصویر شماره 1).
بحث
هدف از تحقیق حاضر تحلیل مقایسهای سرعت پرش و فرود اسپکرهای نخبه جوان تیم ملی ایران هنگام اجرای مهارت دفاع روی تور و نتایج این تحلیل مقایسهای حاکی از رابطه معنادار در متغیرهای سرعت میانگین در صفحات X و Z و نیز سرعت میانگین برآیند در بین دو گروه اسپکرهای سرعتی و قدرتی بود (P˂0/05).
در ارتباط با تحلیل مقایسهای پارامتر سرعت در میان اسپکرها (سرعتی و قدرتی) هنگام دفاع روی تور پژوهش مشابهی یافت نشده است اما برخی مطالعات گذشته به بررسی سرعت در مهارت اسپک هنگام پرش و یا تأثیر متغیر سرعت بر میزان و خصوصیات پرش اسپکرها پرداختهاند [
16،
17،
18]. فیکلین و همکارانش در تحقیقی مشابه با تحقیق اخیر به مقایسه دو نوع تکنیک متفاوت اسپک یعنی اجرای اسپک به روش قدیمی و اسپک همراه با چرخش دستها هنگام پرش در دفاع روی تور پرداختند و عوامل کینماتیکی از جمله تفاوت سرعت در محورهای y و x را در این دو گروه بررسی نمودند. نتایج تحقیق آنها در زمینه سرعت در محور x با پژوهش اخیر همسو بوده و نشان از تفاوت معنادار در بین دو گروه داشت اما در زمینه سرعت y ناهمسو بود [
17]. شاید یکی از دلایل ناهمسویی این دو مطالعه میزان جابهجایی بیشتر جهت جانبی در تکنیک پرش همراه با نوسان دست نسبت به پرش سنتی بود که سبب معناداری سرعت در بین دو گروه تحقیق آنها شد اما از آنجا که در آزمودنیهای پژوهش اخیر جابهجایی جانبی در هر دو گروه قدرتی و سرعتی به یک میزان هنگام دفاع روی تور رخ میدهد، تغییر معناداری در دو گروه مشاهده نشده است. چالوماس و همکارانش نیز در پژوهشی رابطه و همبستگی میان خصوصیات آنتروپومتریکی و جمعیتشناسی اسپکرها را با سرعت و ارتفاع پرش در آنها تحلیل کردند [
6].
یکی از نتایج مطالعه در زمینه ارتباط سرعت با متغیرهای مذکور این بود که هرچه اسپکر مورد هدف از منظر جمعیتشناسی اکتومورفتر باشد، بر حداکثر سرعت پرش عمودی و ارتفاع پرش او تأثیر بیشتری خواهد داشت. این نتایج با پژوهش ما همسو بود؛ اگرچه در میان دو گروه اسپکرهای قدرتی و سرعتی تحقیق ما تفاوت معناداری از نظر حداکثر سرعت عمودی در میان دو گروه مشاهده نشد اما حداکثر سرعت عمودی در اسپکرهای سرعتی که معمولاً دارای تیپ بدنی اکتومورفتری هستند، بیشتر از اسپکرهای قدرتی بود. همچنین ایکدا و همکارانش به بررسی ارتباط بین ارتفاع پرش اسپک با سرعت عمودی و افقی در مراحل مختلف گامبرداری و تیکآف پرداختند [
18].
نتایج پژوهش آنها حاکی از این بود که بین سرعت عمودی و تیکآف و سرعت افقی و مراحل گامبرداری قبل از تیکآف نسبت مستقیمی وجود دارد. این یافتهها نیز با یافتههای پژوهش اخیر همسو بود؛ زیرا در تکنیک پرش اسپکرهای سرعتی جابهجایی عمودی کمتر بوده و در نتیجه آنها سرعت کمتری را نسبت به اسپکرهای قدرتی که زانوهایشان را قبل از پرش بیشتر خم میکنند، نشان میدهند.
همانطور که از تحلیل و مقایسه مطالعات قبلی با مطالعه حاضر میتوان استنباط کرد، از آنجا که شروع تکنیک مهارت پرش اسپکرهای قدرتی و سرعتی هنگام دفاع روی تور متفاوت است و اسپکرهای سرعتی جابهجایی عمودی کمتری نسبت به اسپکرهای قدرتی دارند و به اصلاح فلکشن کمتری در زانوی خود قبل از پرش ایجاد میکنند، همچنین سرعت ارتفاع پرش در آنها کمتر است.
نتیجهگیری نهایی
نتایج پژوهش حاضر میتواند به مربیان، بازیکنان و متخصصین والیبال کمک کند تا به سرعت اجرای تکنیک دفاع روی تور اسپکرهای قدرتی و سرعتی در جهات گوناگون هنگام مسابقه و طراحی برنامه تمرینی توجه بیشتری کنند و ارزیابی عملکردی سرعتی بازیکنان را علاوه بر سایر پارامترهای مهم دیگر، مدنظر قرار دهند تا به موفقیتهای بیشتری دست یابند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمامی شرکتکنندهها از جزئیات کامل مراحل پژوهش حاضر اطلاع یافتند و فرم رضایتنامه شرکت در پژوهش را امضاکردند. همچنین تمامی اطلاعات آزمودنیها به صورت کاملاً محرمانه محفوظ بود و در صورت تمایل نیز میتوانستند از ادمه شرکت در پژوهش انصراف دهند.
حامی مالی
نوسندگان هیچ حمایت مالی جهت اجرای این مطالعه دریافت نکردهاند.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در انجام و نگارش مطالعه حاضر، به میزان یکسان مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان بدینوسیله از فدراسیون والیبال جمهوری اسلامی و آکادمی ملی المپیک برای همکاری و مساعدتشان در تهیهی این مقاله تشکر و میکنند.
References
1.
Lobietti R, Coleman S, Pizzichillo E, Merni F. Landing techniques in volleyball. J Sports Sci. 2010; 28(13):1469-76. [
DOI:10.1080/02640414.2010.514278] [
PMID]
2.
Fatahi A, Sadeghi H, Yousefian Molla R, Ameli M. Selected kinematic characteristics analysis of knee and ankle joints during block jump among elite junior volleyball players. Phys Treat. 2019; 9(3):161-8. [
DOI:10.32598/ptj.9.3.161]
3.
Forthomme B, Croisier JL, Ciccarone G, Crielaard JM, Cloes M. Factors correlated with volleyball spike velocity. Am J Sports Med. 2005; 33(10):1513-9. [
DOI:10.1177/0363546505274935] [
PMID]
4.
Yiannis L, Panagiotis K. Evolution in men’s volleyball skills and tactics as evidenced in the Athens 2004 Olympic Games. Int J Perform Anal Sport. 2005; 5(2):1-8. [
DOI:10.1080/24748668.2005.11868322]
5.
Daneshjoo A, Hosseini T. [Strength and range of motion of internal and external rotator muscles in volleyball players with and without uneven shoulders (Persian)]. J Sport Biomech. 2019; 5(3):134-45. [
DOI:10.32598/biomechanics.5.3.1]
6.
Challoumas D, Artemiou A. Predictors of attack performance in high-level male volleyball players. Int J Sports Physiol Perform. 2018; 13(9):1230-6. [
DOI:10.1123/ijspp.2018-0125] [
PMID]
7.
Singh H, Singh D. Biomechanical analysis of spiking skill in volleyball. Int. J Phys Educ Sports Health. 2017; 4(6):15-9.
https://www.kheljournal.com/archives/2017/vol4issue6/PartA/4-6-6-820.pdf
8.
Hosseini E, Daneshjoo A, Sahebozamani M. [Comparing the knee joint kinematic parameters of female athletes during sidestep cutting task before and after fatigue in predictable and unpredictable settings (Persian)]. J Sport Biomech. 2019; 5(3):178-87. [
DOI:10.32598/biomechanics.5.3.5]
9.
Zahálka F, Malý T, Malá L, Ejem M, Zawartka M. Kinematic analysis of volleyball attack in the net center with various types of take-off. J Hum Kinet. 2017; 58(1):261-71. [
DOI:10.1515/hukin-2017-0115] [
PMID] [
PMCID]
10.
Daneshjoo A, Raeisi S. [The effect of eight weeks plyometric training on kinematical parameters, agility, linear jump and BMI of elite parkour athletes (Persian)]. J Sport Biomech. 2020; 6(1):54-65. [DOI: 10.32598/biomechanics.6.1.1]
11.
Wagner H, Tilp M, Duvillard SPv, Müller E. Kinematic analysis of volleyball spike jump. Int J Sports Med. 2009; 30(10):760-5. [
DOI:10.1055/s-0029-1224177] [
PMID]
12.
Avedesian JM, Judge LW, Wang H, Dickin DC. Kinetic analysis of unilateral landings in female volleyball players after a dynamic and combined dynamic-static warm-up. J Strength Cond Res. 2019; 33(6):1524-33. [
DOI:10.1519/JSC.0000000000002736] [
PMID]
13.
Khuu S, Musalem LL, Beach TA. Verbal instructions acutely affect drop vertical jump biomechanics-implications for athletic performance and injury risk assessments. J Strength Cond Res. 2015; 29(10):2816-26. [
DOI:10.1519/JSC.0000000000000938] [
PMID]
14.
Robertson DGE, Caldwell GE, Hamill J, Kamen G, Whittlesey SN. Research methods in biomechanics. United States: Human kinetics; 2013. [
DOI:10.5040/9781492595809]
15.
Burns E, Groove W. Research method. Ergonomics. Ergonomics. 2014; 32(3):237-48.
https://scholar.google.com.au/citations?user=FcpZppgAAAAJ&hl=en#d=gs_md_cita-d&u=%2Fcitations%3Fview_op%3Dview_citation%26hl%3Den%26user%3DFcpZppgAAAAJ%26citation_for_view%3DFcpZppgAAAAJ%3Au5HHmVD_uO8C%26tzom%3D-210
16.
Maulder PS, Bradshaw EJ, Keogh J. Jump kinetic determinants of sprint acceleration performance from starting blocks in male sprinters. J Sports Sci Med. 2006; 5(2):359-66. [
PMCID]
17.
Ficklin T, Lund R, Schipper M. A comparison of jump height, takeoff velocities, and blocking coverage in the swing and traditional volleyball blocking techniques. J Sports Sci Med. 2014; 13(1):78-83. [
PMCID]
18.
Ikeda Y, Sasaki Y, Hamano R. Factors influencing spike jump height in female college volleyball players. J Strength Cond Res. 2018; 32(1):267-73. [
DOI:10.1519/JSC.0000000000002191] [
PMID]