مقدمه
حس عمقی توانایی احساس یا درک موقعیت فضایی و حرکات بدن، بدون استفاده از چشم است و در واقع گیرنده‌های حس وضعیت مفصل شامل گیرنده‌­های دوک عضلانی، اندام وتری گلژی و گیرنده‌های مفصلی هستند که اطلاعات مربوط به این حس را به سیستم عصبی مرکزی انتقال می‌دهند [1]. این گیرنده‌ها وظیفه ایجاد آگاهی از وضعیت حرکت و هماهنگی قسمت­‌های مختلف بدن را نسبت به یکدیگر بر عهده دارند [2]. به عبارت دیگر، حس عمقی واژه­‌ای جامع از احساس حرکت است که ورودی حسی را از گیرنده­‌های دوک عضلانی، تاندون و مفاصل دریافت و موقعیت و حرکت مفصل را تعیین و جهت، شدت و سرعت مفاصل را به خوبی مشخص می‌­کند [3]. حس عمقی مفصل زانو، متشکل از مجموع پیام­‌های دریافتی از گیرنده‌های عضلات، تاندون‌­ها، کپسول مفصلی، لیگامان‌ها، اتصالات مینیسکی و پوست است. درحقیقت گیرنده­‌های عضله و مفصل عمده­‌ترین منابع تأمین‌کننده حس عمقی مفصل هستند [4]. حس وضعیت مفصل یکی از زیرمجموعه‌­های حس عمقی است. در واقع حس وضعیت مفصل به معنای آگاهی از وضعیت مفصل و توانایی بازسازی این زاویه پس از حرکت اکتیو و پسیو مفصل است [5]. به طور طبیعی محور مکانیکی زانو از وسط مفصل لگن شروع شده و از زانو می‌گذرد و پس از عبور از مچ، نیروی وزن بدن را به زمین منتقل می‌کند [6]. اختلال در توزیع مناسب نیرو در زانو ممکن است باعث ایجاد زانوی ضربدری در افراد شود. اگر مکانیک و محور توزیع نیرو در زانو به هم بخورد و به جای گذر از وسط مفصل زانو از خارج آن رد شود، زانو بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرد و در نتیجه زانوی ضربدری با درجات متفاوت به وجود می‌آید [7]. درجات خفیف زانوی ضربدری ممکن است مشکل خاصی ایجاد نکند اما نوع شدید آن به مرور زمان باعث ساییدگی زانو شده و مشکل زیادی را به وجود می‌­آورد. نوع خفیف آن هم به رسیدگی و معاینه نیاز دارد؛ چراکه امکان ایجاد و تشدید مشکلات بعدی وجود دارد. علاوه بر این زانوی ضربدری سبب به وجود آمدن مشکلاتی مانند درد و کاهش حس عمقی در افراد مبتلا به این عارضه می‌­شود [8]. انحراف از راستای طبیعی سبب کاهش حس عمقی شده و این کاهش در حس عمقی ممکن است به مفصل آسیب بزند و درد را افزایش می‌دهد. حس عمقی یکی از اساسی‌ترین عوامل ثبات دینامیک مفصل است و یکی از حواس پیکری مهم محسوب می‌شود [9]. تغییرات بیومکانیکی ناشی از بر هم خوردن راستای آناتومیکی طبیعی (مانند زانوی ضربدری) بر بازخورد مفصل یا گیرنده‌­های حس عمقی عضلانی یا هر دو در مفاصل ران و زانو تأثیر می‌گذارد و سبب تغییر در رفتار­های بازتابی و ثبات مفاصل مذکور می‌شود [10]. در حقیقت کپسول و لیگامان‌های اطراف مفاصل علاوه بر اینکه به عنوان یک عامل محافظتی مکانیکی عمل می‌کنند، دارای فیدبک حسی نیز هستند که این فیدبک حسی با ایجاد رفلکس عضلانی باعث کنترل اجزای دینامیک ثبات مفصلی می‌شود [11]. آسیب حس عمقی بر اثر ناراستایی مانند زانو ضربدری، اختلالات متعددی در مفاصل ایجاد می‌کند و ورودی‌­های این حس را با آسیب درگیر می‌کند [12] که اثرات نامطلوبی بر وضعیت مفصل، درد و هماهنگی عصبی عضلانی در کل بدن می‌گذارد. با وجود این حس، سیستم عصبی قادر است به اطلاعات واردشده پاسخ سریعی به شکل انقباض عضلانی بدهد. به علاوه این حس فشارهای تحمیل‌شده به مفاصل و لیگامان‌­ها را تعدیل و اصلاح می‌کند. در نتیجه ایجاد ثبات کافی در بدن فقط مستلزم قدرت و تحمل عضلانی صرف نیست، بلکه به عوامل دیگری مثل هماهنگی، راستای صحیح، درک موقعیت و مرکزیت مفصلی درست نیز نیازمند بوده که از طریق حس عمقی تأمین می‌شود [13]. 
در مطالعات صورت‌گرفته، گزارش شده است که راستای نادرست زانو به‌ویژه زانوی ضربدری می‌تواند بر روی درک وضعیت مفصل زانو، درد و شکل‌گیری آسیب در ورزشکاران اثر معناداری داشته باشد. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت اجرای تمریناتی با هدف بهبود حس عمقی و درد مفصل است که می‌توانند با افزایش ثبات دینامیک مفصل زانو مشکلات به وجود آمده دیگر را کاهش دهند [14]. در همین راستا پژوهشگرانی مانند فرناندو ریبریو و همکاران به بررسی اثر تمرین منظم و سن بر روی حس عمقی زانو پرداختند. در این مطالعه 69 فرد مسن و 60 جوان شرکت کردند. این افراد به چهار گروه: ورزشکار مسن، ورزشکار جوان، غیرورزشکار مسن و غیرورزشکار جوان تقسیم شدند. نتایج حاکی از آن بود که گروه ورزشکار نسبت به غیرورزشکاران از حس عمقی قوی‌تری برخوردار بودند. همچنین آن‌ها مشاهده کردند که میزان حس عمقی با افزایش سن کاهش یافته است [2]. علی‌رغم جایگاه مهم حس وضعیت مفصل زانو در شکل‌گیری درد و آسیب، متأسفانه تاکنون این مهم در حالت کلی بررسی شده، در حالی که ناراستایی‌­هایی مانند زانوی ضربدری می‌تواند در کاهش این حس و در نتیجه به وجود آمدن مشکلات متعاقب آن نقش بسزایی داشته باشد. از طرفی بیشتر تمرینات کاربردی در زمینه تقویت این حس، تمریناتی تخصصی نبوده و همچنین در افراد ورزشکار زن که ناراستایی زانوی ضربدری از شیوع بیشتری برخوردار است صورت نگرفته است؛ بنابراین پژوهشگر در این پژوهش با توجه به خلأ احساس‌شده در مطالعات پیشین و اهمیت کاربرد تمرینات تخصصی به منظور بهبود این حس در ورزشکاران زن با زانو ضربدری، درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال برآمده که تمرینات حس عمقی تا چه اندازه بر حس وضعیت مفصل و درد زانو ورزشکاران زن مبتلا به ژنووالگوم تأثیر دارد؟
روش‌شناسی
این پژوهش نیمه‌تجربی بوده و با هدف بررسی تأثیر یک دوره تمرینات حس عمقی بر بازسازی حس وضعیت مفصل و درد زانوی ورزشکاران زن مبتلا به ژنووالگوم انجام گرفت. از بین ورزشکاران زن مراجعه‌کننده به کلینیک‌های درمانی ارتوپدی و فیزیوتراپی شهر اراک، سی ورزشکار زن که به زانوی ضربدری و همچنین درد زانو مبتلا بودند، انتخاب شدند و سپس به صورت تصادفی در دو گروه پانزده‌نفری آزمایش و کنترل قرار گرفتند. همه نمونه‌ها به صورت داوطلبانه و پس از تکمیل فرم رضایت‌نامه در مطالعه شرکت کردند. معیار شرکت کردن افراد در این پژوهش، شامل دامنه سنی بین 20 تا 30 سال، داشتن حداقل سه جلسه تمرین در هفته، ابتلا به زانوی ژنووالگوم، نداشتن هرگونه جراحی زانو و آسیب‌های رایج دیگر مانند بیماری مفصلی، پارگی مینیسک و آسیب رباط صلیبی بود. ابتدا خصوصیات نمونه‌ها شامل قد، وزن و سن ثبت شد و اندازه‌گیری فاصله بین مالئول‌های داخلی (در حالی که کندیل‌های زانو به هم چسبیده و عضلات ریلکس بودند) به وسیله کولیس انجام شد. در حقیقت فاصله ثبت‌شده از مالئول‌های داخلی به وسیله کولیس را به عنوان معیاری برای ژنووالگوم بودن افراد در نظر گرفتیم. 
در مرحله پیش‌آزمون، پس از اندازه‌گیری قد، وزن و سن آزمودنی‌ها، ابتدا پرسش‌نامه استاندارد درد زانو (جهت ارزیابی میزان درد) توسط بیماران تکمیل شد. پس از آن، تست تشخیص وضعیت زانو در هر دو گروه در پای غالب انجام شد و کمترین اختلاف زاویه بین زاویه اولیه و سه مرتبه تکرار آن توسط آزمودنی به منزله زاویه نهایی ما در نظر گرفته شد. هر بار از زانوی ورزشکار به وسیله دوربینی که به فاصله 2 متری از فرد و 70 سانتی‌متری از سطح زمین قرار داشت، عکس گرفته می‌شد. سپس عکس‌ها به رایانه منتقل شد و با استفاده از نرم‌افزار اتوکد بهترین زاویه که کمترین اختلاف زاویه را با زاویه اولیه داشت به عنوان نتیجه نهایی در نظر گرفته شد. با کسر مقدار زاویه تست‌شده از مقدار زاویه بازسازی‌شده یا زاویه پاسخ در هر تکرار تست زاویه، میزان خطای مطلق بدون دارا بودن علامت ± محاسبه می‌شد [15].
برنامه تمرین شامل انواع تمرینات تقویت حس عمقی و شامل پنج تمرین کششی و قدرتی متفاوت برای عضلات دوقلو، چهار سر رانی، همسترینگ، عضلات سرینی و عضلات نزدیک‌کننده دو پا بوده که به مدت هشت هفته، هر هفته سه جلسه و هر جلسه سه بار در روز (صبح، ظهر و شب) توسط آزمودنی‌ها انجام گرفت. مایکلا گوستوتنر و همکاران اثر بخشی این تمرینات را مطالعه کرده و به نتایج مطلوبی دست پیدا کرده­‌اند [16]. پس از انجام دوره تمرینی، مرحله پس‌آزمون مانند پیش‌آزمون مجدداً اجرا شد. هر دو مرحله در هر دو گروه (کنترل و آزمایش) برای تعیین نتایج دوره تمرینی بر حس عمقی و درد زانو مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در ابتدا برای بررسی طبیعی بودن پراکنش داده‌ها از آزمون کولموگروف اسمیرنف استفاده شد. در مرحله بعدی برای مقایسه میانگین داده‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون در هر گروه، آزمون آماری تی زوجی به کار گرفته شد.
نتایج
در جدول شماره 1 مشخصات جمعیت‌شناختی آزمودنی‌­ها که شامل سن، قد و وزن آن‌ها بوده، به صورت میانگین و انحراف استاندارد آورده شده است.


با توجه به نتایج تحقیق (جدول شماره 2)، اختلاف معناداری بین میزان درد ورزشکاران (زانوی ضربدری) دارای درد زانو در گروه کنترل طی فعالیت‌های گوناگون در پیش‌آزمون و پس‌آزمون (Sig≥0/05‌) مشاهده نشد. 


با مشاهده میانگین نمرات دیده می‌شود که میزان درد افراد دارای درد در گروه کنترل در پایان پژوهش نسبت به ابتدای تحقیق کاهش پیدا نکرده است.با توجه به داده‌های جدول شماره 3 که به بررسی اثر درد در گروه آزمایش پرداخته است، میزان درد در زانوی ورزشکارانی که انجام پروتکل تمرینی پرداخته‌اند کاهش معنی‌داری یافته است (0/05‌≥‌Sig). 

بررسی و ارزیابی اطلاعات حس وضعیت مفصل زانو
پس از انجام تست تشخیص وضعیت زانو، در هر دو گروه داده‌های به‌دست‌آمده از تست پیش و پس‌آزمون (شامل کمترین اختلاف زاویه­‌های به‌دست‌آمده، بین زاویه اولیه و سه‌مرتبه تکرار آن توسط آزمودنی) معیار ما در نظر گرفته شد. اطلاعات به‌دست‌آمده در جداول شماره 4 و 5 آورده شده است.  




همان‌طور که در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود در گروه کنترل خطای بازسازی زاویه در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون پیشرفتی نداشته است (05/P≥‌0).نتایج آزمون آماری تی زوجی اختلاف معناداری بین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون نشان نمی‌دهد.
از داده‌های جدول شماره 4 این‌گونه برداشت می‌شود که خطای بازسازی زاویه زانو در آزمونی‌های گروه آزمایش در پس‌آزمون پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نسبت به پیش‌آزمون داشته است (0/05≥P) و نتایج آزمون آماری تی زوجی اختلاف معناداری بین نمرات پس‌آزمون و پیش‌آزمون نشان می‌دهد. 
از آنجایی که میزان خطای بازسازی زاویه زانو در پس‌آزمون به طور معنی‌­داری کمتر از پیش­‌آزمون بود (P≥0/05)؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم که بین میانگین داده­‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌­داری وجود دارد و تمرینات تقویت حس عمقی بر حس تشخیص وضعیت زانو که بیانگر حس عمقی مفصل است، اثر مثبت دارد ولی از آنجا که در گروه کنترل تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد (0/05≥P)، نتیجه می‌گیریم که در گروه کنترل در پیش­‌آزمون و پس‌­آزمون تغییری مشاهده نشده است.
داده­‌های پرسش‌نامه توسط آزمون تی زوجی در دو گروه آزمایش و کنترل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای مقایسه میانگین‌های داده­‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه آزمایش از آزمون تی زوجی استفاده شد. از آنجایی که مقدار معنی‌داری به دست آمده برای پرسش‌های متفاوت (جدول شماره 3) کمتر از 0/05 است، نتیجه می‌گیریم که بین میانگین داده­‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون اختلاف معنی‌­دار وجود دارد. این نشان می‌­دهد که تمرینات تقویت حس عمقی بر کاهش درد مفصل زانو تأثیر مثبت دارد. در گروه کنترل با توجه به اینکه معنی‌داری به دست آمده برای پرسش‌­های مختلف (جدول شماره 2) بیشتر از 0/05 است، نتیجه می‌گیریم که بین میانگین داده‌های پیش‌‌آزمون و پس‌­آزمون گروه کنترل اختلاف معنی‌­دار وجود ندارد.
بحث
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر تمرینات حس عمقی بر بازسازی وضعیت مفصل و درد زانوی ورزشکاران زن مبتلا به ژنووالگوم بود. در تست عملکردی تشخیص وضعیت زانو، که برای بررسی حس عمقی زانو انجام می‌گرفت، اطلاعات در پیش و پس آزمون با یکدیگر مقایسه شدند و تفاوت‌ها معنی‌دار بود. این معنی‌داری نشان‌دهنده کاهش خطای بازسازی زاویه نسبت به پیش‌آزمون بود. این اطلاعات مؤید آن است که برنامه تمرینی بر بهبود حس عمقی زانو در ورزشکاران دارای زانوی ضربدری تأثیر قابل ملاحظه‌ای داشته است. در گروه کنترل با توجه به میانگین در پیش‌آزمون و پس‌آزمون نتایج نشان داد که در این افراد در انتهای پژوهش نسبت به آغاز، تفاوتی به وجود نیامده است. با توجه به مقایسه دو گروه به این نتیجه رسیدیم که تمرینات انجام‌شده باعث بهبود حس عمقی زانو در ورزشکاران زن دارای ژنووالگوم دردناک شده است. این تحقیق با پژوهش‌های صورت‌گرفته توسط غفاری‌نژاد، هاکان و همکاران و دی بولت هم‌راستا بوده و با تحقیق لارسن و همکاران هم‌خوانی ندارد [16، 17، 18، 19، 20]. 
نمی‌توان به طور قطع دلیل ایجاد بدشکلی زانوی ضربدری را به یک عامل محدود کرد، اما به نظر می‌رسد که در میان ورزشکاران حرکات تکراری، که زیاد هم انجام می‌شود، می‌تواند سبب خارج شدن مفصل از راستای طبیعی و تمایل به قرارگیری در وضعیتی خاص شود. این قرارگیری درواقع نوعی سازش با فشارهای وارده است که مفصل را تحت نیروی تکراری قرار می‌­دهند. البته بایستی توجه داشت عوامل مادرزادی و یا وجود بیماری‌­های زمینه‌­ای مانند نرمی استخوان نیز می­‌تواند سبب خارج شدن مفصل از راستای طبیعی خود شود. هدف ما در این پژوهش اصلاح و یا کاهش زانوی ضربدری نبود، زیرا ورزشکاران گروه هدف ما همگی بالغ بوده و می‌­توان گفت رشد اسکلتی در آن‌­ها به پایان رسیده بود. با توجه به شدت فاصله بین دو قوزک داخلی در آزمودنی‌­های ما به نظر نمی­‌رسید که با تمرینات کوتاه‌مدت ورزشی بتوان این مشکل را برطرف کرد. از آنجایی که خارج شدن مفصل سبب کاهش حس عمقی زانو می‌شود و این کاهش می‌تواند میزان بروز آسیب‌های ورزشی و همچنین امکان ابتلا به بیماری‌های مفصلی مانند آرتروز را افزایش دهد، تصمیم گرفتیم که اثر تمرین بر حس عمقی را بررسی کنیم.
 با توجه به تحقیقاتی که به آن‌ها اشاره شد و پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت تمرینات تقویت حس عمقی می‌تواند خطای بازسازی زاویه را که معیاری برای ارزیابی خطای حس عمقی است، حداقل در زانوی ضربدری ورزشکاران، کاهش دهد. با این حال آشتون میلر و همکاران معتقدند در صورت مشاهده این تغییرات از آنجا که هیچ دلیل اثبات‌شده‌ای وجود ندارد که تمرین درمانی تعداد گیرنده‌های محیطی را تغییر می‌دهد باید به دنبال سازوکارهای مرکزی احتمالی برای توضیح چگونگی تغییر حس عمقی در اثر تمرین بود [21، 22، 23]. یک مکانیسم احتمالی برای بهبود حس عمقی در اثر تمرین، افزایش توجه است. توجه یک روند روان‌شناسی عصبی است که سیستم عصبی مرکزی از این طریق بر اطلاعات دریافتی تأثیر می‌گذارد. احتمالاً تمرینات حس عمقی، توجه به علائم حس عمقی توسط مغز را ابتدا در سطح هوشیارانه و پس از تمرین در سطح اتوماتیک افزایش می‌دهد [24، 25]. به عقیده آن‌ها، سازوکار احتمالی دیگر برای توجیه بهبود حس عمقی در اثر تمرین، می‌تواند فعال شدن مسیرها، افزایش تعداد سیناپس‌ها و افزایش منطقه حسی مربوطه که در پلاستیسیته دیده می‌شود، باشد. البته مشخص نیست آیا این سازوکارها می‌توانند تغییرات دقت حس عمقی را در اثر تمرین توجیه کنند یا خیر. همچنین مطالعات نشان داده‌اند می‌توان خروجی دوک عضلانی را به طور ارادی افزایش داد که می‌تواند از طریق تغییر تون دقت عمل را افزایش دهد [26، 27]. 
همچنین نتایج تحقیق تفاوت معناداری بین میانگین میزان درد زانو قبل از اعمال برنامه تمرینی و بعد آن نشان داد. این در حالی بود که در گروه کنترل اختلاف معناداری در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون دیده نشد. این اطلاعات مؤید آن است که برنامه تمرینی بر کاهش میزان درد افراد دارای زانوی ضربدری دردناک تأثیر قابل ملاحظه‌ای داشته است. میزان درد در گروه آزمودنی‌ها در تمام فعالیت‌­های پرسش‌شده در پژوهش در پس‌آزمون به صورت معنی‌­داری کاهش یافت. افزایش درد هنگام استراحت ممکن است تحت تأثیر پارامترهای دیگری باشد. دلیل ایجاد درد در گروه ورزشکار را علاوه بر حرکات تکراری، می‌توان بر هم خوردن راستای خط جاذبه در مفصل و گرایش آن به سمت خارج زانو دانست. این جابه‌جایی سبب افزایش نیروهای فشاری در سمت خارج و همچنین بالا رفتن نیروی کششی در سمت داخل زانو می‌شود که این تغییر در نیرو در زمان طولانی می‌تواند سبب افزایش میزان درد شود [29 ،28]. 
نتیجه‌گیری نهایی
 در جمع‌بندی کلی می‌توان گفت ما نیز یافته‌های متفاوتی از آنچه دیگران اشاره کرده‌اند به دست نیاوردیم اما در این پژوهش اثر این تمرینات را در افرادی بررسی کردیم که دارای زانوی ضربدری بودند. در این زمینه تحقیقی صورت نگرفته بود، در حالی که همان طور که پیش­تر اشاره شد در این افراد با کاهش حس عمقی در زانو به دلیل انحراف از راستای طبیعی مواجه هستیم [30]. مزیت تحقیق ما نسبت به سایر پژوهش­‌ها دید پیشگیرانه آن است. نتایج این تحقیقات نشان می‌­دهد که تمرینات تقویت حس عمقی سبب افزایش حس تشخیص وضعیت در مفصل زانو خواهد شد. بر اساس توضیحات بیان‌شده می‌توان نتیجه گرفت که این تمرینات در صورت اجرا توسط ورزشکاران می‌تواند با تقویت حس عمقی از عوارضی که در آینده ممکن است بر ورزشکاران دارای زانوی ضربدری تأثیر گذارد، نجات دهد و یا حداقل امکان مشکل مفصلی در زانو را کاهش دهد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مقاله حاضر بر اساس اصول ذکرشده در بیانیه هلسینکی مربوط به پژوهش‌های صورت‌گرفته روی انسان است از جمله: شرکت آزمودنی‌ها در مطالعه داوطلبانه بوده و بعد از توضیح تمام مراحل کار پژوهشی و ذکر اختیاری بودن زمان ترک مطالعه و غیره از آن‌ها رضایت‌نامه کتبی گرفته شد و نویسنده خود را مکلف می‌داند تا اطلاعات آزمودنی‌ها به صورت محرمانه باشد. 

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد آقای محمد میرقاسمی در گروه تربیت‌بدنی دانشگاه آزاد اراک است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: محمد میرقاسمی، استاد راهنما: مسعود گلپایگانی؛ روش‌شناسی: محمد‌رحیم امیری؛ منابع و ویراستاری نهایی: فریبا مرادی وستگانی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

 References
1.Ardern CL, Webster KE, Taylor NF, Feller JA. Return to the preinjury level of competitive sport after anterior cruciate ligament reconstruction surgery: Two-thirds of patients have not returned by months after surgery. Am J Sports Med. 2011; 39(3):538-43. [DOI:10.1177/0363546510384798] [PMID]
2.Ruzik K, Waśniewska A, Olewnik Ł, Tubbs RS, Karauda P, Polguj M. Unusual case report of seven headed quadriceps femoris muscle. Surg Radiol Anat. 2018; 42(10):1225-9. [DOI: 10.1007/s00276-020-02472-0]
3.Bonfim TR, Paccola CAJ, Barela JA. Proprioceptive and behavior impairments in individuals with anterior cruciate ligament reconstructed knees. Arch Phys Med Rehabil. 2003; 84(8):1217-23. [DOI:10.1016/S0003-9993(03)00147-3]
4.Zazulok BT, Hewett TE. The effects of core proprioception on knee injury, a prospective biomechanical- epidemiological study. Am J Sports Med. 2007; 26(3):321-36. [DOI: 10.1177/0363546506297909]
5.Risberg MA, Grindem H, Øiestad BE. We need to implement current evidence in early rehabilitation programs to improve long-term outcome after anterior cruciate ligament injury. J Orthop Sports Phys Ther. 2016; 46(9):710-13. [DOI:10.2519/jospt.2016.0608] [PMID]
6.Setuain I, Izquierdo M, Idoate F, Bikandi E, Gorostiaga EM, Aagaard P, et al. Differential effects of 2 rehabilitation programs following anterior cruciate ligament reconstruction. J Sport Rehabil. 2017; 26(6):544-55. [DOI:10.1123/jsr.2016-0065] [PMID]
7.Suarez T, Laudani L, Giombini A, Saraceni VM, Mariani PP, Pigozzi F, et al. Comparison in joint-position sense and muscle coactivation between anterior cruciate ligament-deficient and healthy individuals. J Sport Rehabil. 2016; 25(1):64-9. [DOI:10.1123/jsr.2014-0267] [PMID]
8.Furlanetto TS, Peyré-Tartaruga LA, Pinho ASd, Bernardes EdS, Zaro MA. Proprioception, body balance and functionality in individuals with ACL reconstruction. Acta Ortop Bras. 2016; 24(2):67-72. [DOI:10.1590/1413-785220162402108949] [PMID] [PMCID]
9.Gokeler A, Welling W, Zaffagnini S, Seil R, Padua D. Development of a test battery to enhance safe return to sports after anterior cruciate ligament reconstruction. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2017; 25(1):192-9. [DOI:10.1007/s00167-016-4246-3] [PMID] [PMCID]
10.Ordahan B, Küçükşen S, Tuncay I, Sallı A, Uǧurlu H. The effect of proprioception exercises on functional status in patients with anterior cruciate ligament reconstruction. J Back Musculoskelet Rehabil. 2015; 28(3):531-7. [DOI:10.3233/BMR-140553] [PMID]
11.Zhang Y, Huang W, Yao Z, Ma L, Lin Z, Wang S, et al. Anterior cruciate ligament injuries alter the kinematics of knees with or without meniscal deficiency. Am J Sports Med. 2016; 44(12):3132-9. [DOI:10.1177/0363546516658026] [PMID]
12.Zhang Y, Yao Z, Wang S, Huang W, Ma L, Huang H, et al. Motion analysis of Chinese normal knees during gait based on a novel portable system. Gait posture. 2015; 41(3):763-8. [DOI:10.1016/j.gaitpost.2015.01.020] [PMID]
13.van Meer BL, Meuffels DE, Reijman M. A comparison of the standardized rating forms for evaluation of anterior cruciate ligament injured or reconstructed patients. In: Prodromos CC, editoir. The anterior cruciate ligament. 2th ed. Netherlands: Elsevier; 2018. [DOI:10.1016/B978-0-323-38962-4.00120-X]
14.Dhillon MS, Bali K, Prabhakar S. Proprioception in anterior cruciate ligament deficient knees and its relevance in anterior cruciate ligament reconstruction. Indian J Orthop. 2011; 45(4):294-300. [DOI:10.4103/0019-5413.80320] [PMID] [PMCID]
15.Gokeler A, Benjaminse A, Hewett TE, Lephart SM, Engebretsen L, Ageberg E, et al. Proprioceptive deficits after ACL injury: are they clinically relevant? Br J Sports Med. 2012; 46(3):180-92. [DOI:10.1136/bjsm.2010.082578] [PMID]
16.Brindle TJ, Mizelle JC, Lebiedowska MK, Miller JL, Stanhope SJ. Visual and proprioceptive feedback improves knee joint position sense. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2009; 17(1):40-7. [DOI:10.1007/s00167-008-0638-3] [PMID] [PMCID]
17.Van der Harst JJ, Gokeler A, Hof AL. Leg kinematics and kinetics in landing from a single-leg hop for distance: A comparison between dominant and non-dominant leg. Clin Biomech. 2007; 22(6):674-80. [DOI:10.1016/j.clinbiomech.2007.02.007] [PMID]
18.Ross MD, Langford B, Whelan PJ. Test-retest reliability of 4 single-leg horizontal hop tests. J Strength Cond Res. 2002; 16(4):617-22. [DOI:10.1519/00124278-200211000-00021]
19.Nagai T, Sell TC, House AJ, Abt JP, Lephart SM. Knee proprioception and strength and landing kinematics during a single-leg stop-jump task. J Athl Train. 2013; 48(1):31-8. [DOI:10.4085/1062-6050-48.1.14] [PMID] [PMCID]
20.Lephart SM, Kocher MS, Fu FH, Borsa PA, Harner CD. Proprioception following anterior cruciate ligament reconstruction. J Sport Rehabil. 1992; 1(3):188-96. [DOI:10.1123/jsr.1.3.188]
21.Borsa PA, Lephart SM, Irrgang JJ, Safran MR, Fu FH. The effects of joint position and direction of joint motion on proprioceptive sensibility in anterior cruciate ligamentdeficient athletes. Am J Sports Med. 1997; 25(3):336-40. [DOI:10.1177/036354659702500311] [PMID]
22.Ristanis S, Stergiou N, Patras K, Vasiliadis HS, Giakas G, Georgoulis AD. Excessive tibial rotation during high-demand activities is not restored by anterior cruciate 14 ligament reconstruction. Arthroscopy. 2005; 21(11):1323-9. [DOI:10.1016/j.arthro.2005.08.032] [PMID]
23.Mir SM, Talebian S, Naseri N, Hadian M-R. Assessment of knee proprioception in the anterior cruciate ligament injury risk position in healthy subjects: a cross-sectional study. J Phys Ther Sci. 2014; 26(10):1515-8 [DOI:10.1589/jpts.26.1515] [PMID] [PMCID]
24.Riberio F, Oliveira J. Effect of physical exercise and age on knee joint position sense. Arch Gerontol Geriatr. 2009; 51(1):64-7. [DOI: 10.1016/j.archger.2009.07.006]
25.Ghaffarinejad F, Taghizadeh S, Mohammadi F. Effect of static stretching of muscles surrounding the knee on knee joint position sense. Br J Sports Med. 2007; 41(10):684-7. [DOI:10.1136/bjsm.2006.032425] [PMID] [PMCID]
26.Larsen R, Lund H, Christensen R, Røgind H, Danneskiold-Samsøe B, Bliddal H. Effect of static stretching of quadriceps and hamstring muscles on knee joint position sense. Br J Sports Med. 2005; 39:43-6. [DOI:10.1136/bjsm.2003.011056] [PMID] [PMCID]
27.Laskowaski ER, Newcomer-Aney K, Smith J. Proprioception. Phys Med Rehabil Clin N Am. 2000; 11(2):323-40. [DOI: 10.1016/S1047-9651(18)30132-3]
28.Gstoettner M, Raschner C, Dirnberger E, Leimser H, Krismer M. Preoprative proprioceptive training in patients with total knee arthroplasty. Knee. 2011; 18(2011):265-70. [DOI:10.1016/j.knee.2010.05.012] [PMID]
29.Levangie PK, Norkin CC. Joint structure & function: A comprehensive analysis. 4th ed. United States: F.A. Davis Company; 2005. https://books.google.com/books/about/Joint_Structure_and_Function.html?id=DW9vQgAACAAJ
30.Puckree T, Govender A, Govender K, Naldoo P. The quadriceps angle and the incidence of knee injury in Indian long-distance. S Afr J Sports Med. 2007; 19(1):9-11.