مقدمه
تقریباً 4.1 درصد از مردم در جهان به ورزش فوتبال میپردازند که این امر باعث شده تا این ورزش به محبوبیت بالایی در جوامع امروزی برسد. فوتبال یک ورزش محبوب جهانی است و پژوهشهای زیادی تلاش کردهاند تا ویژگیهای موفقیت بازیکنان این رشته محبوب را کشف کنند [
2 ،
1].
در سالهای اخیر، بازی فوتبال از یک ورزش کاملاً جذاب، به مهمترین بازیهای پذیرفتهشده و گسترده در جهان تغییر شکل داده و باعث شده که مربیان و بازیکنان این رشته محبوب همواره به دنبال رویکردهای علمی جدید برای آمادهسازی بهتر در تمرینات و عملکرد بالقوه در هنگام مسابقات باشند [
3].
بازیکنان در فوتبال در پستهای مشخصی قرار میگیرند تا وظایف خاص خود را انجام دهند. هم تاکتیک و هم پست بازیکنان در زمین بازی برای سازماندهی مسابقه فوتبال ضروری است.
در بیشتر پژوهشها، بازیکنان فوتبال در چهار گروه تقسیمبندی میشوند: مهاجمان یا فورواردها، هافبکها، مدافعان و دروازهبانها [
7-
4]، که مهارتهای تکنیکی و تاکتیکی مختلفی را با توجه به پست بازی [
9 ،
8] اجرا میکنند.
فعالیتهای ورزش فوتبال ممکن است به طور مستقیم در ارتباط با پست بازیکنان در زمین باشد [
12-
10] ورزشکاران ممکن است ویژگیهای فیزیکی مشخص خود را بر پایه خواستهها در پستهای فردی توسعه دهند [
11]. پستهای مختلف بازیکنان، سالهاست که موضوع مورد علاقه پژوهشگران ورزشی است [
14 ،
13].
عملکرد بازیکنان پستهای مختلف در مسابقات توسط دوربینهای فیلمبرداری ثبت شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پژوهشگران به دنبال این بودند که بفهمند بازیکنان بیشتر چه فعالیتهایی در طول مسابقه انجام میدهند. آنها متوجه شدند که بین مسافت دویدن مهاجمان، مدافعان و هافبکها هنگام مسابقه تفاوت وجود دارد..
تا به حال پژوهشگران به ارتباط پست بازیکنان در زمین با عملکرد فیزیکی در زمینههای عملکرد هوازی و بیهوازی [
15]، مسافت دویدن [
16]، پرش [
17]، فرود [
18]، تعادل ایستا و پویا [
19]، بیومکانیک شوت فوتبال [
20] و قدرت ایزوکنتیک [
22 ،
21]، همچنین در زمینه تعیین ویژگیهای آنتروپومتریکی بازیکنان با توجه به پست بازی در زمین [
17 ،
15] متمرکز شدهاند.
با توجه به پژوهشهای پیشین نقش بررسیهای بیومکانیکی در فوتبال با توجه به پست بازی بسیار میتواند حائز اهمیت باشد. بر همین اساس، جادزاک و همکاران، با بررسی تعادل ایستا و پویا در بین بازیکنان در پستهای مختلف به این نتیجه رسیدند که تعادل ایستا و پویا با توجه به پست بازی متفاوت است و هافبکهای میانی تعادل پویای بهتری دارند و این تعادل در پای غیربرتر بازیکنان بهتر بود [
19].
به غیر از ویژگیهای فیزیولوژیکی متفاوت در میان پستهای مختلف بازی، گزارش شده است که فوتبالیستهای حرفهای با پستهای مختلف دارای ویژگیهای مختلف آنتروپومتری از قبیل وزن، قد و شاخص توده بدن نیز هستند [
23].
اخیراً مشخص شده که متغیرهای خاصی نظیر سن، وزن و شاخص توده بدن فوتبالیستهای نخبه در پستهای مختلف بازی ممکن است پیشبینیکننده این باشد که بازیکنان با اندازه و شکل مشخص، متناسب برای پستهای خاص در بازی باشند [
24].
وانگ و همکاران، با اندازهگیری شاخصهای آنتروپومتری در بازیکنان با توجه به پست بازی دریافتند که تفاوت معناداری در ویژگیهای آنتروپومتری پستهای مختلف وجود دارد. دروازهبانها و مدافعان، بلندترین و سنگینترین بازیکنان و مهاجمان، سبکترین و کوتاهترین بازیکنان هستند [
25].
بر همین اساس، نمیتوان به سادگی تشخیص داد چه کسانی و در چه پستی میتوانند در فوتبال ایفای نقش کنند. امروزه استعدادهای زیادی در فوتبال وجود دارد که به دلیل عدم شناخت کافی مربیان از شرایط بیومکانیکی آنها و بهکارگیری آنها در پستهای غیرتخصصی یا مصدوم میشوند و یا از دنیای فوتبال کنار گذاشته میشوند.
بازیکنان فوتبال دارای نقشهای مختلفی مانند هجومی، دفاعی و بازیسازی هستند که در ارتباط مستقیم با پست بازی افراد در زمین بازی است. هریک از این بازیکنان به دلیل شرایط متفاوت بیومکانیکی بدن میتوانند دارای درصدهای مختلفی از نقشهای هجومی، دفاعی و بازیسازی باشند که بر همین اساس، شناخت کافی از شرایط بیومکانیکی بازیکنان میتواند به شناخت بهتر از شرایط یا نقش غالب بازیکن در زمین بسیار کمککننده باشد و باعث شود که بازیکن، بیشترین کارایی را در زمین بازی از خود ارائه دهد.
بر همین اساس، امید است که با بررسی مطالعات موجود در زمینه مورد بحث، با اهمیت و جایگاه بررسیهای بیومکانیکی در فوتبال، با توجه به پست بازی، بیشتر آشنا شویم.
روششناسی
این پژوهش از نوع مطالعات مروری در زمینه بررسیهای بیومکانیکی بازیکنان فوتبال با توجه به پست بازی است. برای این منظور از موتورهای جستوجوی پابمد، گوگل اسکالر و ساینس دایرکت برای جستوجوی مقالات در ارتباط با کلمات کلیدی soccer،soccer player،biomechanics،assessment،analysis استفاده شد. همه مقالات از سال 1996 تا 2020 مورد بررسی قرار گرفتند.
در جستوجوی اولیه، 428 مقاله یافت شد و پس از بررسی عنوان و خلاصه مقالات با توجه به اینکه رویکرد این پژوهش در ارتباط با پست بازیکنان در زمین بازی بود، تعداد 52 مقاله از بین مقالات انتخاب شد.
معیار ورود به این پژوهش، مقالاتی بود که ارزیابیهای بیومکانیکی و آنتروپومتری را در بازیکنان با توجه به پست بازی انجام داده بودند و معیار خروج از پژوهش نیز مقالاتی بودند که این روند را نداشتند. برای مثال، مقالات مربوط به بررسیهای بیومکانیکی تجهیزات و وسایل مربوط به فوتبال و مقالات مربوط به بحث آسیب بازیکنان معیار خروج قرار گرفتند و از پژوهش حذف شدند.
در ادامه، پس از بررسی متن کامل مقالات انتخابشده و با در نظر گرفتن اهداف پژوهش، تعداد هشت مقاله انتخاب شد. تعداد سه مقاله نیز با بررسی منابع موجود در هشت مقالهای که انتخاب شده بود، برگزیده و به مقالات انتخابشده اضافه شد و درنهایت مقالات مورد تأیید برای این پژوهش به یازده عدد رسید (
تصویر شماره 1).
نتایج
با توجه به هدف پژوهش و با نظر به اینکه نتایج مقالات مورد بررسی جنبههای متفاوتی دارد، بخش مربوط به یافتههای این پژوهش در دو قسمت ارزیابیهای آنتروپومتریکی و ارزیابیهای بیومکانیکی ارائه شد.
ارزیابیهای آنتروپومتریکی
گیل و همکاران در پژوهشی با عنوان ویژگیهای آنتروپومتری و فیزیولوژیکی فوتبالیستهای جوان با توجه به پست بازی، 241 فوتبالیست مرد را از نظر قد، وزن، درصد چربی، تیپ بدنی و شاخص توده بدنی بررسی کرده و گزارش دادند که ویژگیهای مورفولوژیکی در پستهای مختلف، متفاوت است و این تفاوت در دروازهبانها و مهاجمان بیشتر دیده میشود.
دروازهبانها، بلندترین و سنگینترین بازیکنان هستند و شاخص توده بدنی آنها نیز بیشتر از بازیکنان دیگر است، اما اختلاف معناداری مشاهده نشد. مهاجمان کمترین درصد چربی را نسبت به دروازهبانها در تمام نواحی اندازهگیری درصد چربی دارند و در مقایسه با مدافعان فقط در ناحیه فوقانی خاصره درصد چربی کمتری داشتند. در رابطه با تیپ بدنی نیز مهاجمان کمترین درصد از اکتومورفی را نشان دادند، ولی در مقابل بالاترین درصد مزومورفی را داشتند [
26].
اسپوریس و همکاران، پژوهشی با عنوان تفاوتهای مورفولوژیکی در زنان فوتبالیست کروات انجام دادند که در این پژوهش 25 فوتبالیست زن حرفهای در پستهای مختلف نظیر دروازهبان سه نفر، مهاجم پنج نفر، هافبک دوازده نفر و مدافع پنج نفر مورد بررسی قرار گرفتند. قد، وزن، طول پا، طول دست، پهنای شانه، باسن، آرنج، زانو و قطر بازو، ساعد، ران، ساق آزمودنیها اندازهگیری شد و نتایج به این صورت بیان شد. دروازهبانها بلندترین و سنگینترین بازیکن با دستها و پاهای بلندتر و قطر ران بیشتر بودند. هیچ تفاوت معناداری بین پستهای مختلف دیده نشد [
27].
مجدداً در پژوهشی، اسپوریس و همکاران با بررسی ویژگیهای آنتروپومتری 270 فوتبالیست مرد نخبه از بیست تیم در لیگ حرفهای کرواسی و بررسی قد، وزن و چربی زیرپوستی آنها دریافتند که دروازهبانها، بلندترین و سنگینترین افراد در تیم هستند، مدافعان از مهاجمان و هافبکها بلندتر و هافبکها کوتاهترین بازیکنان و کمترین درصد چربی زیرپوستی را دارند.
وانگ و همکاران با بررسی پارامترهای آنتروپومتری در پژوهشی با عنوان ارتباط بین ویژگیهای آنتروپومتری و فیزیولوژیکی هفتاد نفر از پسران فوتبالیست جوان چهارده ساله را بررسی کردهاند. آنها به این نتایج رسیدند که تفاوت معناداری در ویژگیهای آنتروپومتری پستهای مختلف وجود دارد، دروازهبانها و مدافعان بلندترین و سنگینترین بازیکنان و مهاجمان سبکترین و کوتاهترین بازیکنان هستند [
28].
عبدالله و همکاران در پژوهشی با عنوان ارتباط ویژگیهای فیزیکی در عملکرد با توجه به پست بازی، پارامترهایی نظیر وزن، قد، قد نشسته، درصد چربی و شاخص توده بدن را در 209 فوتبالیست مرد نخبه مالزیایی شامل بیست دروازهبان، 78 مدافع، 71 هافبک و چهل مهاجم بررسی کردند. نتایج این پژوهش نشان داد که دروازهبانها و مدافعان، بلندتر و سنگینتر نسبت به هافبکها و مهاجمها هستند و درصد چربی دروازهبان و مدافعان بیشتر از هافبکها است [
3] (
جدول شماره 1).
ارزیابیهای بیومکانیکی
تورنی و همکاران، در پژوهشی قدرت ایزوکنتیک عضلات زانو را در 21 فوتبالیست مرد آماتور با توجه به پست بازی بررسی کردند. آنها در این پژوهش، گشتاور متوسط کانسنتریک و اکسنتریک عضلات چهارسر و همسترینگ را در بین بازیکنان در سرعتهای زاویهای مختلف در پای برتر و غیربرتر مقایسه کردند و نتیجه گرفتند که گشتاور متوسط عضله همسترینگ در سرعتهای زاویهای کم و متوسط بین پستها معنادار است.
در سرعت زاویهای شصت درجه بر ثانیه عضله همسترینگ، مهاجمان نسبت به هافبکها قدرت کانسنتریک بالاتر معناداری را در پای برتر و غیربرتر نشان دادند. در قدرت اکسنتریک در تمام سرعتهای زاویهای بین بازیکنان تفاوت معناداری مشاهده نشد [
29].
خراسانی و همکاران، پاسخ بیومکانیکی شوت روی پای فوتبال را در پانزده بازیکن مرد المپیکی حرفهای بررسی کردند. آنها در این پژوهش متغیرهای کینماتیکی و کینتیکی بازیکنان در پستهای مختلف را مقایسه کردند.
متغیرهای کینماتیکی نشان دادند که بین هافبکها و مدافعان و مهاجمان و مدافعان در تندی زاویهای اندام تحتانی و تندی توپ فوتبال تفاوت معناداری وجود دارد. متغیرهای کینتیکی نیز نشان دادند که بین هافبکها، مدافعان و مهاجمان در گشتاور خالص اندام تحتانی تفاوت معناداری وجود دارد [
29].
روآس و همکاران، حداکثر اوج گشتاور و نسبت عملکردی و متداول عضلات همسترینگ به چهارسر 102 فوتبالیست حرفهای مرد را در پژوهشی با عنوان نسبت قدرت اندام تحتانی فوتبالیستهای حرفهای با توجه به پست بازی بررسی کردند.
دروازهبانها با تفاوت معناداری بالاترین اوج گشتاور کانسنتریک عضلات همسترینگ و چهارسر را در پای برتر و غیربرتر نسبت به دیگر بازیکنان در پستهای مختلف داشتند. اوج گشتاور اکسنتریک بین بازیکنان تفاوت معناداری نشان نداد. در نسبت عملکردی و متداول عضله همسترینگ به چهارسر نیز تفاوت معناداری مشاهده نشد [
29].
هری و همکاران در پژوهشی با عنوان تفاوت عملکرد بین بازیکنان مرد فوتبال ماهر در پستهای مختلف بازی هنگام پرش عمودی و فرود، ارتفاع پرش و مؤلفههای نیروی عکسالعمل 25 فوتبالیست مرد را بررسی کردند. آنها گزارش کردند که هیچ تفاوت معناداری در هیچکدام از متغیرهای مربوط به پرش بین بازیکنان دیده نشد، اما در متغیرهای مربوط به فرود در مؤلفههای نیروی عکسالعمل (اوج نیروی عکسالعمل عمودی و نرخ بارگذاری و نرخ کاهش نیرو) تفاوت معناداری مشاهده شد.
در اوج نیرو، این تفاوت بین مدافعان با مهاجمان و هافبکها بود و در نرخ بارگذاری فقط تفاوت بین مدافعان و هافبکها مشاهده شد. تفاوت معنادار در نرخ کاهش نیرو نیز بین مدافعان با هافبکها و مهاجمان دیده شد [
18].
رابرت و همکاران به بررسی متغیرهای قدرت ایزوکنیتیک 111 فوتبالیست مرد نخبه در پژوهشی با عنوان مشخصههای قدرت ایزوکنتیک با توجه به پست بازی پرداختند. آنها گزارش دادند که در اوج گشتاور عضله همسترینگ و اوج گشتاور عضله چهارسر بین بازیکنان تفاوت معناداری وجود دارد.
دروازهبانها و هافبکهای میانی، کمترین سطح اوج گشتاور عضله چهارسر و اوج گشتاور عضله همسترینگ را دارا بودند. در متغیر مجموع کار عضلات همسترینگ و چهارسر تفاوت معنادار بود و دروازهبانها کمترین سطح را نشان دادند [
21].
جادزاک و همکاران، پژوهشی با عنوان آنالیز استاتیک و داینامیک با توجه به پست بازی در 101 فوتبالیست مرد نخبه انجام دادند. نحوه انجام تستها به صورت چشم باز و چشم بسته با پای برتر و غیربرتر بود.
در تعادل ایستا و پویا با توجه به پست بازی تفاوت معناداری وجود داشت. در تعادل استاتیک این تفاوت بین دروازهبانها با مدافعان کناری و هافبکهای میانی دیده شد. در تعادل داینامیک این تفاوت بین هافبکهای میانی با مدافعان میانی و کناری، دروازهبانها، مهاجمان و هافبکهای کناری مشاهده شد. هافبکهای میانی تعادل پویای بهتری داشتند و این تعادل در پای غیربرتر بازیکنان بهتر بود [
19] (
جدول شماره 2).
بحث
هدف از پژوهش حاضر، بررسی متغیرهای بیومکانیکی و آنتروپومتریکی در بازیکنان فوتبال با توجه به پست بازیکنان در زمین بازی بود. بر همین اساس، از کل مقالات انتخابشده برای این پژوهش، پنج مقاله در زمینه متغیرهای آنتروپومتری و شش مقاله در زمینه متغیرهای بیومکانیکی قرار گرفتند.
در رابطه با متغیرهای آنتروپومتریکی نتایج نشان داد که تفاوت در این متغیرها در بین پستهای مختلف بازیکنان وجود دارد، اما معنادار نیست [
27 ،
26] و تعدادی از این پژوهشها نیز به معنادار بودن این تفاوتها بین بازیکنان در پستهای مختلف اشاره داشتند [
28 ،
3].
دروازهبانها را بلندترین و سنگینترین بازیکنان با درصد چربی بیشتر [
28-
26 ،
3] و هافبکها را به عنوان کوتاهترین بازیکنان و درصد چربی کمتر معرفی کردند. در یکی از مقالات نیز مهاجمان را به عنوان کوتاهترین بازیکنان معرفی کردند [
28].
اخیراً مشخص شده که متغیرهای آنتروپومتریکی فوتبالیستهای نخبه در پستهای مختلف بازی ممکن است پیشبینیکننده این باشد که بازیکنان با اندازه و شکل مشخص، متناسب برای پستهای خاص در بازی باشند [
24].
با توجه به نقش دروازهبانها در فوتبال به نظر میرسد که نتایج در رابطه با اینکه آنها بلندترین و تنومندترین بازیکنان در زمین هستند، به درستی بیان شده باشد [
28-
26 ،
3]. اگرچه در تعدادی از مقالات این تفاوت به صورت معنادار مشاهده نشده است و همچنین به دلیل تحرک کمتر در زمین، بیشتر بودن درصد چربی آنها نسبت به دیگر بازیکنان در زمین و بهخصوص هافبکهای میانی که از دوندگی بیشتری در زمین برخوردارند به دلیل بروز تغییرات فیزیولوژیکی در آنها، منطقی به نظر میرسد.
از نظر بیومکانیکی هر چقدر مرکز ثقل خود را به زمین نزدیکتر کنیم، دارای تعادل بهتری خواهیم بود و بر همین اساس به نظر میرسد که نسبت طول قد افراد در رابطه با مسئله تعادل تعیینکننده باشد. در نتایج مشاهده کردیم که هافبکهای میانی کوتاهترین افراد هستند.
هافبکها به عنوان یک مهره کلیدی در زمین نقش بازیسازی و بیشترین درگیری را دارند و حرکات پیچیدهای در زمین انجام میدهند، بر همین اساس اغلب از طرف مربیان به طور غریزی بازیکنانی برای این پست انتخاب میشوند که توانایی بهتری در حفظ تعادل خود داشته باشند و به نظر میرسد نتایج مورد بررسی که بیان کردند هافبکها دارای کوتاهترین طول قد در بین بازیکنان هستند دور از ذهن نباشد، البته در مقالات به کوتاهی قد مهاجمان هم اشاره شده است [
29] که دلایل بیان شده میتواند تا حدی به این نتایج مرتبط باشد.
با بررسی متغیرهای بیومکانیکی بین بازیکنان در پستهای مختلف در زمین بازی نتایج مختلفی از مقالات مشاهده شد. در رابطه با قدرت ایزوکنتیک عضلات زانو نتایج مقالات تفاوت معنادار را در بازیکنان پستهای مختلف نشان دادند [
29 ،
21].
ورزشکاران ممکن است ویژگیهای فیزیکی مشخص خود را بر پایه خواستهها در پستهای فردی توسعه دهند [
11]. نقش بازیکنان در زمین برای مثال، بازیکنان سرعتی و یا قدرتی باعث میشود که بازیکنان ویژگیهای خود را بر پایه خواستههای نقش مورد نظر توسعه دهند.
بر همین اساس، قدرت ایزوکنتیک عضلات بازیکنان فوتبال در پستهای مختلف میتواند متفاوت باشد. البته در برخی از مقالات بیشترین قدرت ایزوکنتیک را برای دروازهبانها [
29] و در برخی دیگر بیشترین قدرت را برای مهاجمان گزارش کردند [
29].
در بررسی شوت روی پای فوتبال [
29] و پرش فرود عمودی [
18]، نتیجه گرفتند که در متغیرهای کینماتیکی و کینتیکی بین بازیکنان در پستهای مختلف تفاوت معناداری وجود دارد. به نظر میرسد با توجه به تفاوت در متغیرهای آنتروپومتریکی بازیکنان در پستهای مختلف [
29-
26 ،
3]، تفاوت در متغیرهای کینماتیکی و کینتیکی که متأثر از خصوصیات فیزیکی بازیکنان است، دور ذهن نیست. مشاهده شد که تعادل استاتیک و داینامیک بازیکنان نیز تفاوت معناداری را نشان داده و هافبکها از تعادل بهتری برخوردار بودند [
19].
همانطور که قبلاً اشاره شد یکی از دلایل تعادل بهتر را میتوان به مقدار فاصله مرکز ثقل تا زمین نسبت داد که با توجه به نتایج مربوط به متغیرهای آنتروپومتریکی در رابطه با کوتاهی قد هافبکها نسبت به بازیکنان در پستهای دیگر، میتوان نتایج را منطقی دانست.
به هر حال، با توجه به اینکه تعداد پژوهشهای انجامشده در زمینه بررسی متغیرهای بیومکانیکی و آنتروپومتریکی بازیکنان فوتبال با توجه به پست بازیکنان در فوتبال بسیار اندک است، اما مشاهده شد که در برخی از نتایج مقالات، تناقضهایی وجود دارد.
برای مثال، در رابطه با متغیرهای آنتروپومتریکی به نظر میرسد که دلیل اصلی این تناقضها در این متغیر تفاوتهای ژنتیکی افراد در نژادهای مختلف باشد که به عنوان آزمودنی در پژوهشها شرکت کردهاند.
در رابطه با تناقضهایی که در متغیرهای بیومکانیکی شاهد آن بودیم، میتوان دلیل آن را سطح اشتغال بازیکنان برای مثال، حرفهای یا آماتور و همچنین سن و جنسیت افراد حاضر در پژوهشها ذکر کرد.
نتیجهگیری نهایی
به نظر میرسد که ارزیابیهای بیومکانیکی در انتخاب بازیکنان برای پستهای مختلف فوتبال در زمین بازی و همچنین استعدادیابی در این رشته ورزشی از اهمیت بالایی برخوردار باشد که منجر به شناخت کافی از عملکرد بازیکنان در جهت ارائه برنامههای تمرینی خاص با توجه به ویژگیهای مشخص در افراد در جهت بهبود عملکرد بازیکنان شود.
به هر حال، عدم انجام یک ارزیابی کامل بیومکانیکی که شامل بررسیهای آنتروپومتریکی، کینتیکی، کینماتیکی و الکترومایوگرافی باشد، در مطالعات مشاهده شد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله از نوع فراتحلیل است و نمونه انسانی و حیوانی نداشته است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ گونه کمک مالی از سازمانهای تأمین مالی در بخشهای عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخشهای پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.