مقدمه
نابینایی، یکی از مسائلی است که سازمان بهداشت جهانی با آن مواجه است، به طوری که در سطح جهان حدود پنجاه میلیون نفر دچار نابینایی و 150 میلیون نفر دچار مشکلات بینایی هستند و بیشترین آمار معلولین را به خود اختصاص داده‌اند [2 ،‌1]. اختلال در حس بینایی سبب بروز مشکلاتی در جهت‌یابی و حرکت افراد می‌شود [3]. نقص در حس بینایی سبب بروز مشکلاتی در جهت‌یابی و حرکت افراد می‌شود [3]. 
سیستم بینایی، اطلاعاتی را در مورد وضعیت و نحوه حرکت سر نسبت به اشیای موجود در اطراف بدن فراهم می‌کند. این حس می‌تواند نحوه حرکت سر و نیز اطلاعاتی در مورد راستای بدن را گزارش کند [4]. اختلال بینایی توانایی تعادل را کاهش می‌دهد و باعث اختلالات، سقوط افراد، ناتوانایی شغلی و آسیب‌های مکرر می‌شود [6 ،5]. با نقص بینایی، اطلاعات حسی آوران از طریق سیستم دهلیزی یا حسی پیکری تأمین می‌شود [8 ،7]. 
بنابراین نابینایان به دلیل اختلالات بینایی به مراتب به اطلاعات بیشتری از سیستم‌های دهلیزی و حسی پیکری نیاز دارند. از طرفی، تحرک پایین، محدودیت‌های حرکتی [9] و ترس از حرکت در این افراد باعث ضعف در دریافت و انتقال اطلاعات گیرنده‌های حسی عمقی به CNS می‌شود. پس باید از روش‌های درمانی یا فعالیت‌های ورزشی مناسب برای برگرداندن فعالیت گیرنده‌های حسی عمقی این افراد استفاده کرد.
در طی چند دهه گذشته، سلامت به عنوان یک هدف اجتماعی در جهان شناخته شده است. بدین معنا که سلامت به دنبال تأمین نیازهای اساسی و بهبود کیفیت زندگی انسان لازم است و باید در دسترس همه انسان‌ها قرار گیرد. ماساژ عبارت است از یک سری حرکات منظم و اصولی که روی بافت‌های بدن به منظور اهداف خاص به کار می‌رود [10]. به عبارت دیگر، ماساژ مجموعه‌ای از حرکات و مهارت‌های دستی است که به طور منظم و مخصوص با دست یا لوازم ماساژ روی بافت‌های بدن جهت تأثیر روی سیستم‌های عصبی عضلانی، پوست، مفاصل، گردش خون و... به کار می‌رود [10]. 
ماساژ یکی از روش‌های درمانی است که هم به صورت مجزا و هم به صورت ترکیبی با سایر روش‌های درمانی مانند حرکت درمانی، فیزیوتراپی، توان‌بخشی در وضعیت بیماران، اصلاح ناهنجاری‌های قامتی و رفع مشکلات عصبی عضلانی به عنوان یک اهرم توانا و کارآمد به کار برده می‌شود [11]. از ماساژ درمانی به عنوان دستکاری بافت‌های نرم برای کاهش درد و اختلال عملکرد عصبی عضلانی استفاده می‌شود [12].
 اما یکی از کاربردهای بسیار مهمی که ماساژ می‌تواند داشته باشد، تأثیر ماساژ در تحریک گیرنده‌های حسی عمقی است. ماساژ با تأثیرگذاری روی سیستم اعصاب مرکزی و محیطی باعث آرامش عصبی، درمان انواع سردردها، رفع بی‌خوابی‌ها و همچنین تسهیل انتقال پیام‌های عصبی از محیط بدن به CNS می‌شود [14 ،‌13] و با ایجاد تعادل و توازن در عملکرد عضلات به بهبود عملکرد سیستم عصبی عضلانی کمک می‌کند [16 ،‌15]. 
ماساژ کف پایی، یکی از روش‌های درمانی است که برای کاهش عوارض نـاشی از کمر درد و کمبود حسی عمقی مفاصل به کار می‌رود [17] و با تأثیر روی نواحی حساس کف پا که هر قسمت از آن مربوط به یک نقطه از بدن بوده و با آن در ارتباط است، می‌تواند روی سیستم عصبی عضلانی کل بدن و درنهایت CNS تأثیرگذار باشد [20-18]. 
تمام اعضای سر از قبیل چشم‌ها، گوش‌ها، سینوس‌ها، غده هیپوفیز و حتی گردن در کف پا، پایانه‌های عصبی فعالی دارند. به این ترتیب دستگاه عصبی، با ساختار و کار ویژه‌ای که دارد، در جهت ایجاد هماهنگی بین اعمال سلول‌ها و اندام‌های مختلف بدن تمایز و تکامل یافته‌ است [21]. سیستم عصبی با تأثیرپذیری نسبت به محرک‌های خارجی و ایجاد یک جریان عصبی که نمایانگر تأثیر محرک است، می‌تواند نسبت به ماساژ نیز تأثیرپذیر باشد.
 تحریک گیرنده‌های لمس و فشاری پوست، عضلات و کپسول می‌تواند به بهبود حسی عمقی مفصلی و در‌نتیجه به ثبات عملکردی مفصل کمک کند [22]. ماساژ و تحریک گیرنده‌های پوستی می‌توان در باز‌گرداندن فعالیت گیرنده‌های حسی و درنهایت بهبود تعادل کمک کند [23]. اعمال محرک‌هایی مانند ماساژ از محیط خارجی به کف پا می‌تواند فعالیت نورون‌ها را جهت انتقال پیام عصبی تحت تأثیر قرار داده و تقویت کند. تکرار این تحریک‌ها روی کف پا می‌تواند روی نورون‌ها، سیناپس‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی مؤثر و پیام‌های عصبی را با سرعت، کیفیت و قدرت بیشتری به سمت سیستم عصبی مرکزی انتقال دهد [24].
در تحقیقی که تأثیر هشت هفته ماساژ رفلکسولوژی کف پا بر تعادل و خطای حس عمقی مفصل مچ پای مردان سالمند صورت گرفت، نشان داده شد که ماساژ با تحریک گیرنده‌های کف پایی می‌تواند به عنوان یک راهبرد اساسی در درمان مشکلات تعادلی سالمندان استفاده شود [20]. تحقیقات نشان داده که اعمال ارتعاش کوتاه مدت به ناحیه کف پا بر تعادل بیمار مبتلا به سکته مغزی تأثیر معناداری دارد. این ارتعاش‌ها احتمال دارد که از طریق تحریک اعصاب آوران و فعال شدن گیرنده‌های پوستی و حسی عمقی باعث افزایش حساسیت رفلکس کششی و بهبود پاسخ سیستم‌های عصبی عضلانی و حسی شده باشد [25].
ماساژ کف پایی نیز یکی از روش‌های درمانی است که می‌تواند روی فعالیت گیرنده‌های کف پایی تأثیر مثبت و معناداری داشته باشد. مطالعات گوناگونی روی نمونه‌های مختلف در این باره نشان داده است که ماساژ و تحریک گیرنده‌های کف پایی می‌تواند روی حسی عمقی و کنترل پاسچر تأثیر مثبت و معناداری داشته باشد. ماساژ کف پا و تحریک گیرنده‌های کف پایی باعث بهبود کنترل پاسچر در افراد دارای اسپرین مچ پا می‌شود [26]. همچنین نشان داده شد که ماساژ کف پایی باعث بهبود تعادل و کنترل پاسچر در افراد دارای دیابت نوع دوم و افراد سالمند شده است [29-27]. 
با توجه به اینکه تاکنون تحقیقی در‌خصوص مقایسه اثر و ماندگاری روش ماساژ کف پایی روی تعادل افراد نابینا انجام نشده؛ بنابراین بر آن شدیم که آیا روش‌های ماساژ کف پایی بر کنترل پاسچر نابینایان تأثیر دارد یا نه؟ و در صورت اثر معنادار کدام روش می‌تواند تأثیر بیشتری روی کنترل پاسچر داشته باشد و آیا این تأثیرات ماندگاری نیز می‌تواند داشته باشد یا نه؟
روش‌شناسی
پژوهش حاضر از نوع مطالعات نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با سه گروه آزمایش تمرینی بود. نمونه آماری شامل سی نفر از نابینایان شهر سنندج با دامنه سنی بیست تا سی سال واجد شرایط بود که به شیوه هدفمند و با نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. در این مطالعه حداقل حجم نمونه با توجه به تحقیقات قبلی با استفاده از معادله برآورد حجم نمونه جیپاور و با در نظر گرفتن توان آزمونی 80 درصد برای هر گروه ده نفر در نظر گرفته شد [26]. برای تعیین نمونه‌ها ابتدا به انجمن نابینایان شهر سنندج مراجعه و با مطالعه پرونده‌های ایشان، نام افرادی که نابینای مادرزاد هستند را ثبت کرده و سپس با ارائه و توضیح روند تحقیق به آنان، افرادی که به صورت داوطلبانه قصد شرکت در تحقیق داشتند، انتخاب شدند. 
معیارهای ورود عبارت بودند از: پسران محدوده سنی بیست تا سی سال، نابینایی مطلق از نوع مادرزادی، عدم شکستگی یا جراحی اندام تحتانی، نداشتن آسیب زانو، فقدان ناشنوایی و اختلال سیستم دهلیزی، عدم وجود جراحی در مفاصل اندام تحتانی و عدم سابقه بیماری عصبی یا مصرف دارویی که سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار دهد. معیار خروج شامل مواردی، از‌جمله بروز هرگونه درد در هنگام اجرای روش‌های ماساژ، حساسیت بیش از حد در کف پا هنگام انجام روش‌های ماساژ کف پایی، عدم همکاری و انصراف از مشارکت هنگام تحقیق بود [33-30]. 
با افراد واجد شرایط با توجه به معیار ورود و خروج، برای شرکت در یک جلسه به منظور آشنایی با روند کار تحقیقی تماس گرفته شد. در طی این نشست، به نمونه‌ها دستورالعمل‌های تست‌ها و برنامه روش‌های ماساژ کف پایی ارائه شد. تمام افراد قبل از شروع کار با روند و اهداف تحقیق آشنا و سپس فرم رضایت‌نامه را امضا کردند. نمونه‌ها در سه گروه تجربی که هر گروه شامل ده نفر بوده به صورت تصادفی تقسیم شدند، سپس هر گروه وارد یکی از روش‌های ماساژ کف پایی (ماساژ با توپ، ماساژ با برس و ماساژ با دست) شدند، طوری که روی هر گروه فقط یک نوع ماساژ اعمال شد. 
قبل از جلسه اول ماساژ، مرحله پیش‌آزمون که شامل ارزیابی کنترل پاسچر با سیستم تعادل‌سنج بایودکس بود، اندازه‌گیری شد. پروتکل روش‌های ماساژ به مدت سه هفته به طوری که هر روز اعمال آزمایش به مدت ده دقیقه (روی هر کف پا پنج دقیقه) بود، انجام شد. همچنین ماندگاری متغیرهای تحقیق سه هفته بعد از اتمام روش‌های ماساژ کف پایی و اندازه‌گیری پس‌آزمون، دوباره اندازه‌گیری شد. تحقیق حاضر دارای تأییدیه کمیته اخلاق از پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی با شماره IR.SSRI.REC.1400.862 است.
ابزار اندازه‌گیری
سیستم تعادل‌سنج بایودکس: برای ارزیابی تعادل از سیستم تعادل‌سنج بایودکس ساخت کشور آمریکا استفاده شد (تصویر شماره1). در واقع سیستم تعادل‌سنج بایودکس توانایی تعادلی فرد را روی یک سطح متحرک ارزیابی می‌کند. سیستم تعادل‌سنج بایودکس یک صفحه تعادل دارد که هنگام قرار گرفتن آزمودنی روی آن، در جهات مختلف حرکت می‌کند و فرد سعی در حفظ تعادل با حفظ صفحه متحرک در حالت افقی را دارد. در حقیقت، از این طریق توانایی فرد را برای حفظ تعادل و ثبات روی یک سطح متحرک ارزیابی می‌کند. سه نوع آزمون تعادل استاتیک، داینامیک و محدوده ثبات را می‌توان به کمک این سیستم سنجید [35 ،34]. این شاخص‌ها شامل شاخص ثبات کلی، شاخص قدامی خلفی و شاخص ثباتی طرف داخلی خارجی است [36]. روایی و اعتبارسنجی دستگاه تعادل‌سنج بایودکس بر روی افراد نابینا سنجیده شد [32].



آزمایش تمرینی: منظور از ماساژ در تحقیق حاضر سه نوع ماساژ مختلف است که هر‌کدام به مدت پنج دقیقه روی کف پاها به صورت سطحی انجام شده و هدف از این نوع ماساژها تحریک گیرنده‌های سطحی کف پا است. گروه اول شامل پنج دقیقه ماساژ بود که با توپ ماساژ روی کف پا انجام ‌شد. در این ماساژ، فرد پنج دقیقه توپ ماساژ را در زیر پاهای خود (‌هر پا پنج دقیقه) رول می‌داد. گروه دوم پنج دقیقه ماساژ سطحی که با دست روی کف پا انجام شد و (شامل تکنیک‌های پتریساژ و افلوراژ است که به صورت سطحی روی کف پا انجام شد، هدف تحریک گیرنده‌های سطحی کف پا است). گروه سوم شامل پنج دقیقه ماساژ بود که به وسیله برس توسط ماساژور روی کف پا انجام شد [26]. مدت زمان هر جلسه ماساژ شامل ده دقیقه (روی هر پا پنج دقیقه) است. همچنین مدت زمان کامل پروتکل‌های ماساژ 21 روز بود که هر روز آزمایش روی آزمودنی‌ها صورت گرفت [37 ،26].
روش آماری: پس از جمع‌آوری اطلاعات تحقیق، دادهای مربوط به ویژگی‌های آزمودنی‌ها از قبیل سن، قد، وزن و همچنین متغیرهای تحقیق در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار SPSS نسخه 24 تجزیه و تحلیل شد و از آزمون آنووا برای مقایسه بین‌گروهی و از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری تکراری برای مقایسه تفاوت درون‌گروهی استفاده شد. 
یافته‌ها
مشخصات جمعیت‌شناختی آزمودنی‌ها و نتایج بررسی همگنی گروه‌ها در جدول شماره 1 نشان داده شده است. همان‌طور که در جدول شماره 1 مشاهده می‌شود، نتایج آزمون آنووا نشان داد تفاوت معنا‌داری میان سه گروه از نظر قد، وزن و سن وجود ندارد (P>0/05) و سه گروه در تمام موارد همگن به حساب می آیند. همچنین نتایج آزمون شاپیرو ویلک نشان داد توزیع تمام دادههای مورد اندازهگیری به صورت طبیعی بوده است. 
  


پیش فرض آزمون تحلیل واریانس درونگروهی با اندازهگیری تکراری، اصل تقارن مرکب است. برای برقراری این اصل از آزمون کرویت موخلی استفاده شد. نتایج آزمون تحلیل واریانس درون‌گروهی با اندازه‌گیری تکراری روی عامل مراحل اندازه‌گیری (جدول شماره 2) نشان داد که هر سه روش ماساژ، یعنی ماساژ با دست، ماساژ با توپ و ماساژ با برس بر شاخص‌های تعادل ایستا و پویا در افراد نابینا تأثیر معناداری دارد (P<0/05) و این به این مفهوم است که هر سه روش ماساژ موجب بهبود تعادل ایستا و پویا شده است. 



نتایج آزمون بونفرونی نشان داد که هر سه روش ماساژ، یعنی (ماساژ با دست، ماساژ با برس و ماساژ با توپ) از مرحله پیش‌آزمون تا پس‌آزمون در شاخص‌های تعادل ایستا تفاوت معناداری وجود دارد. علاوه بر این، نشان داده شد که هر سه روش ماساژ، یعنی (ماساژ با دست، ماساژ با برس و ماساژ با توپ) از پیش‌آزمون تا ماندگاری در شاخص‌های تعادل ایستا معنادار نشده است. 
همچنین نتایج آزمون بونفرونی نشان داد که هر سه روش ماساژ کف پایی، یعنی (ماساژ با دست، ماساژ با برس و ماساژ با توپ) از مرحله پیش‌آزمون تا پس‌آزمون در شاخص‌های مختلف تعادل پویا تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین نشان داده شد که هر سه روش ماساژ کف پایی، یعنی (ماساژ با دست، ماساژ با برس و ماساژ با توپ) از پیش‌آزمون تا ماندگاری در شاخص‌های تعادل پویا معنادار نشده است، به غیر از شاخص کلی تعادل پویا در ماساژ با دست (P=0/001) که ماندگاری مربوط به روش‌های ماساژ کف پایی معنادار شد.
همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه (آنووا) در مرحله پس‌آزمون نشان داد که بین‌گروه‌ها در شاخص کلی تعادل ایستا P=0/402,  F=0/56، در شاخص قدامی خلفی سطح استاتیک P=0/481,  F=0/752 و در شاخص داخلی خارجی سطح استاتیک P=0/429, F= 0/782، افراد نابینا تفاوت معناداری وجود ندارد. در‌واقع، هر سه روش ماساژ تأثیر یکسانی را بر نمونه‌ها گذاشته‌اند. تفاوت‌های بین‌گروهی در ماندگاری مربوط به روش‌های ماساژ در شاخص‌های تعادل ایستا نیز همان‌گونه که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، معنادار نشده است. 



نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه در مرحله پس‌آزمون نشان داد که بین گروه‌ها در شاخص کلی تعادل داینامیک (P=0/001, f=31/25) و شاخص داخلی خارجی سطح داینامیک (P=0/001, f=16/01) تفاوت معناداری وجود دارد و درواقع، ماساژ با دست نسبت به دو ماساژ دیگر باعت بهبود بیشتری در دو شاخص بالا شده است و در بین دو ماساژ دیگر، یعنی (ماساژ با برس با ماساژ با توپ) تفاوت معناداری یافت نشد. در شاخص قدامی خلفی سطح داینامیک (P=0/063, f=3/06) در پس‌آزمون بین روش‌های ماساژ تفاوت معناداری یافت نشد.
 در‌واقع، هر سه روش ماساژ تأثیر یکسانی بر شاخص کلی تعادل داینامیک گذاشته است. تفاوت‌های بین‌گروهی در ماندگاری مربوط به روش‌های ماساژ در شاخص‌های (داخلی خارجی سطح داینامیک، قدامی خلفی سطح داینامیک) معنادار نشد، اما در شاخص کلی تعادل داینامیک در ماساژ با دست (P=0/001, f=32/29) نسبت به دو ماساژ دیگر در مرحله ماندگاری تفاوت معناداری وجود داشت. همچنین با بررسی میانگین نمرات به‌دست‌آمده در مراحل مختلف اندازه‌گیری، مشخص شده که گروه ماساژ با دست عملکرد بهتری در مقایسه با دو گروه دیگر داشتند.
بحث
هدف تحقیق حاضر، مقایسه اثر و ماندگاری روش‌های ماساژ کف پایی بر تعادل نابینایان بود. نتایج، به طور کلی نشان داد که روش‌های ماساژ کف پایی باعث بهبود تعادل ایستا و پویا شده است. همچنین بین تأثیر روش‌های ماساژ کف پایی در بیشتر متغیرها تفاوت معناداری وجود ندارد و تقریباً این سه نوع ماساژ تأثیر یکسانی بر متغیرهای تحقیق گذاشته‌اند و فقط در ماساژ با دست نسبت به دو ماساژ دیگر روی شاخص کلی تعادل پویا تفاوت معناداری یافت شد (P>0/001).
روش‌های ماساژ کف پایی در تحقیق حاضر سبب بهبود متغیرهای تحقیق شده و تقریباً هر سه روش تأثیر یکسانی بر بهبود متغیرهای تحقیق گذاشته‌اند. به نظر می‌رسد اعمال محرک‌هایی مانند ماساژ از محیط خارجی به بدن می‌تواند فعالیت نورون‌ها را جهت انتقال پیام عصبی تقویت کند. همانند سایر عوامل آمادگی جسمانی، در پژوهش حاضر فعالیت گیرنده‌های حسی عمقی نیز متأثر از میزان فعالیت بدنی و شرکت در فعالیت‌های ورزشی است؛ بنابراین این عامل را نیز می‌توان در پایین بودن فعالیت گیرنده‌های این افراد دخیل دانست. فقدان بینایی علاوه بر ایجاد تغییرات در کنترل قامت، منجر به افزایش وابستگی اجتماعی، محدودیت در انجام فعالیت‌های روزانه، کاهش اعتماد به نفس و افزایش خطر سقوط می‌شود [38]. 
در افراد نابینا به دلیل تحرک پایین، ضعف عصبی عضلانی و ترس از حرکت تا حدود زیادی گیرنده‌های حسی عمقی آن‌ها، از‌جمله گیرنده‌های کف پایی دچار ضعف در دریافت و انتقال اطلاعات دقیق به CNS شده است [39]. تحقیقات مختلفی روی نابینایان، از‌جمله تمرینات اغتشاشی، تمرینات ثباتی مرکزی، تمرینات تعادلی و... در جهت بهبود تعادل و عملکرد حرکتی صورت گرفته است [42-40]، در حالی که از ماساژ کف پایی به منظور بهبود تعادل روی نابینایان تحقیقی صورت نگرفته است. با وجود این، در جوامع دیگر از ماساژ کف پایی به منظور بهبود تعادل و عملکرد حرکتی استفاده شده است. توتن و همکاران نشان دادند که ماساژ فریکشن کف پا باعث بهبود عملکرد حرکتی در افراد دارای دیابت نوع دوم شده است [43]. 
الباسان و همکاران به این نتیجه رسیدند که ماساژ رفلکسولوژی بر عملکردهای حرکتی و تعادل در کودکان مبتلا به فلج مغزی تأثیر مثبت و معناداری دارد [44]. اسکوراس و ویکسترم به ترتیب نشان دادند که ماساژ باعث بهبود عملکرد حرکتی و کنترل پاسچر می‌شود. ویکسترم تأثیر سه نوع ماساژ کف پایی را در تعادل ایستا و پویای افراد دارای اسپرین مچ پا ارزیابی کردند و به این نتیجه رسیدند که ماساژ کف پایی باعث بهبود تعادل ایستا و پویا (از نظر کلینیکی) می‌شود [45].
ماساژ و تحریک گیرنده‌های کف پایی می‌تواند باعث افزایش ورودی‌های حسی عمقی و همچنین تقویت گیرنده‌های مربوط به لمس، فشاری پوست، عضلات و کپسول شود. نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد که روش‌های ماساژ کف پایی باعث بهبود تعادل ایستا و پویا شده که در‌نتیجه باعث بهبود فعالیت گیرنده‌های حسی عمقی اتفاق می‌شود. گیرنده‌های حسی عمقی در پاها چندین پایانه عصبی دارد که با سیستم‌ها و اندام‌های مختلف درون بدن در ارتباط هستند. با استفاده از ماساژ و تحریک گیرنده‌های پوستی می‌توان در باز‌گرداندن فعالیت گیرنده‌ها و در‌نهایت بهبود حسی عمقی استفاده کرد [26].
اعمال محرک‌هایی مانند ماساژ از محیط خارجی به بدن می‌تواند فعالیت نورون‌ها و کانال‌های یونی را تحت تأثیر قرار داده و جهت انتقال پیام عصبی تقویت کند. تکرار این تحریک‌ها می‌تواند روی نورون‌ها، سیناپس‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی مؤثر و پیام عصبی با سرعت، کیفیت بیشتر و قدرت بیشتری به سمت سیستم عصبی مرکزی انتقال داده شود [17].
اعمال ارتعاش کوتاه‌مدت به ناحیه کف پا بر تعادل بیمار مبتلا به سکته مغزی تأثیر معناداری دارد. در این تحقیق نیز نشان داده شد که قسمت‌هایی از کف پا که تحت تحریک بیشتری قرار گرفتند، فعالیت گیرنده‌های آن‌ها بیشتر تحت تأثیر قرار گرفت [25]. بهبود فعالیت گیرنده‌های کف پایی می‌تواند باعث افزایش و بهبود کیفیت در انتقال سیگنال‌ها و ایمپالس‌ها در سیستم عصبی شود [25]. در‌نتیجه در هر لحظه از زمان اطلاعات بیشتری در اختیار CNS قرار گرفته و با درک بهتر می‌تواند وضعیت فرد را کنترل کند. از ماساژ به منظور بهبود عملکرد حرکتی، تعادل ایستا و پویا استفاده شده است و نشان داده شد که ماساژ کف پایی باعث بهبود عملکرد حرکتی و تعادل ایستا و پویا شده است [45].در تحقیق حاضر، پروتکل روش‌های ماساژ به وسیله فرد کمکی (ماساژور) روی نابینایان انجام شده و در‌واقع، چون این روش‌های ماساژ به صورت غیرفعال روی افرد نابینا انجام شده و خود فرد در انجام دادن آن نقشی ندارد؛ بنابراین اثر ماندگاری مربوط به روش‌های ماساژ از بین رفته و ماندگاری کوتاه‌مدت روش‌های ماساژ معنادار نشده است. همچنین در تفاوت بین‌گروهی در بعضی از فاکتورها تفاوت معنادار و در بعضی از فاکتور عدم معنادار بودن را نشان می‌دهد. 
به نظر می‌رسد تقریباً روش‌های ماساژ کف پایی تأثیر یکسانی برتعادل دارند و در بعضی از شاخص‌ها ماساژ با دست تأثیر بیشتری بر گیرنده‌های کف پایی داشته و بهبود تعادل را بیشتر از دو روش ماساژ دیگر تحت تأثیر قرار داده است. به نظر می‌رسد ماساژ با دست می‌تواند تأثیر بیشتری در افزایش فعالیت گیرنده‌های حسی عمقی و در‌نهایت تعادل با توجه به نتایج تحقیق حاضر داشته باشد. 
بنابراین با توجه به ضعف در تعادل و عملکرد این افراد بسیار مهم است که بتوانیم روش‌های درمانی جدید یا ورزش‌های مختلف را در جهت بهبود تعادل این افراد پایه‌ریزی کنیم. افراد مبتلا به اختلالات حسی، از‌جمله نابینایان برای شرکت در فعالیت‌های بدنی محدود می‌شوند و سطح فعالیت بدنی آنها، قدرت عضلانی، استقامت قلب و عروق، تعادل و عملکرد ورزشی کاهش می‌یابد.با این حال، فعالیت‌های ورزشی و شرکت در پروتکل‌های درمانی مانند روش‌های ماساژ توانایی‌های جسمانی، روانی و حرکتی این افراد را بهبود می‌بخشد، به این ترتیب آن‌ها می‌توانند مهارت‌های زندگی روزانه، جهت‌گیری و تحرک را به دست آورند [46]. 
از محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به تک جنسیتی بودن آزمودنی‌ها در تعمیم نتایج به جامعه زنان نابینا، محدودیت زمانی و مکانی در انجام پروتکل‌های ماساژ، محدودیت ناشی از وضعیت بیماری ویروس کرونا در مشارکت نمونه‌ها، تعداد پایین نمونه‌ها و در نظر نگرفتن گروه کنترل برای این تحقیق اشاره کرد. 
پیشنهاد می‌شود که تحقیقی مشابه با حجم نمونه نسبتاً بالا در هر دو جنسیت بر نابینایان انجام شود تا اطلاعاتی که به دست می‌آید، جامع‌تر و قابل تعمیم باشد. پیشنهاد می‌شود روش‌های ماساژ کف پایی تحقیق حاضر با روش‌های درمانی دیگر (ماساژهای مختلف) یا روشی درمانی مشابه روی مفاصل اندام تحتانی (مچ پا و زانو) انجام شود و نتایج حاصل از آن با تحقیق زیر مقایسه شود. همچنین پیشنهاد می‌شود که متخصصان علوم ورزشی، مربیان مدارس نابینایان، روش‌ها ماساژ کف پایی را جزئی از برنامه آموزشی و تمرینی برای اهداف توان‌بخشی خود استفاده کنند.
نتیجه‌گیری نهایی
 یافته‌های حاصل از این پژوهش بهبود معنادار تعادل ایستا و پویا معلولین نابینا را پس از انجام ماساژ نشان می‌دهد؛ بنابراین تحقیق حاضر با توجه به مؤثر بودن روش‌های ماساژ کف پایی بر تعادل ایستا و پویای افراد نابینا و مزایای متعدد این نوع توان‌بخشی، ازجمله انجام آسان، خانگی و کم هزینه بودن این روش‌ها را برای معلولین نابینا و کم‌بینا پیشنهاد می‌دهد و همچنین با توجه به اینکه داشتن فعالیت ورزشی و بهبود حسی عمقی باعث کاهش در اختلالات تعادلی شده است؛ بنابراین انجام این روش‌ها در مؤسسات آموزشی، مدارس و دانشگاه‌ها می‌تواند برای افزایش تعادل این افراد استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاق تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
 تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.