1- گروه فیزیولوژی ورزش، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 2579 kb]
(1847 دریافت)
|
چکیده (HTML) (2951 مشاهده)
متن کامل: (3582 مشاهده)
مقدمه
در بسیاری از فعالیتهای روزمره و در برخی ورزشها مانند گلف و تیراندازی، ایستادن برای مدت طولانی با حفظ وضعیت مناسب ضروری است [3-1]. خستگی عضلات مچ پا موجب کاهش کنترل پاسچر میشود، در خلال یک مسابقه تیراندازی، برخی تیراندازان تا پایان رقابت سرجای خودشان میمانند و برخی دیگر به منظور شنیدن راهنمایی مربی خط مسابقه را ترک میکنند و بعضی هم برای رفع خستگی بر روی صندلی خود مینشینند. ممکن است که هریک از این حالات چندین بار به وقوع بپیوندد. این نشان میدهد که از سوی مربیان و بر اساس استراتژی مسابقاتی و تاکتیک تیراندازان رویه خاصی پیگیری نمیشود و هر تیرانداز برنامه خود را دنبال میکند [1].
با وجود این، تیرانداز با هدف کسب امتیاز بیشتر و افزایش تمرکز بر روی عملکرد خود، سعی بر آن دارد که وضعیت ایستای خود را حفظ کند و در صورت امکان از نشستن خودداری کند تا وضعیت بدنی خود را که با توجه به سیبل تنظیم کرده است حفظ کند. علیرغم اینکه نشستنهای متناوب یا خارجشدن از خط میتواند در رفع خستگی فرد مؤثر باشد، ه این امر میتواند موجب کاهش تمرکز و در نتیجه کاهش دقت ورزشکار شود. از اینرو ورزشکاران حرفهای این رشته سعی میکنند طی زمان اجرای مسابقه، از نشستن خودداری کنند [2 ،1].
تیراندازان برای دستیابی به رکوردهای مناسب، به مدت طولانی، نیازمند ثبات در وضعیت ذهنی و بدنی خود هستند. طول زمان برگزاری مسابقات تیراندازی با اسلحه بادی در بخش مردان، 105 دقیقه برای شلیک 60 تیر و در بخش زنان 75 دقیقه برای شلیک 40 تیر است [2]. قوانین مسابقات تیراندازی به افراد اجازه شلیک در وضعیت نشسته را نمیدهد، بنابراین برای یک تیرانداز، بیشتر زمان یک مسابقه تیراندازی در وضعیت ایستاده سپری میشود. تیراندازی با تپانچه بادی 10 متر، یکی از مواد رشته تیراندازی با اسلحه است که در آن فرد باید به مدت طولانی بایستد [2].
برخی از مهمترین عضلاتی که در کنترل پاسچر در ایستادن طولانی شرکت دارند، عبارتاند از: ساقی قدامی، نعلی و دوقلو که حول مفصل مچ قرار دارند [4]. در ایستادن طولانیمدت، واحدهای حرکتی عضلات کنترل کننده پاسچر، به صورت مداوم فعال هستند، که ممکن است موجب وقوع خستگی عضلانی شود. بر اساس نتایج پژوهشهای پیشین، میتوان خستگی عضلانی را به عنوان یکی از فاکتورهای تأثیرگذار بر کنترل پاسچر در وضعیت ایستاده در نظر گرفت [5]. از سوی دیگر پژوهشهای پیشین نشان دادهاند که با افزایش خستگی عضلات ساق، جابهجایی مرکز فشار بیشتر شده و این بدان معناست که نوسانات قامتی نیز افزایش پیدا کرده است که این میتواند باعث کاهش تعادل، افزایش سقوط یا کاهش کارایی افراد در انجام فعالیتهای روزمره شود که البته تمرینات ورزشی مختلف قادر است به افزایش تعادل کمک کند [5]. در بررسیهای به عمل آمده، تحقیقی مشابه این تحقیق که در آن میزان درصد تارهای کند و تند انقباض نیز در نظر گرفته شده باشد، یافت نشد.
افزایش نوسانات قامتی میتواند باعث کاهش کنترل پاسچر و در نتیجه کاهش دقت در تیراندازی شود. خستگی در این عضلات طی ایستادن طولانی مدت، در افراد غیرورزشکار معنادار بوده است [6 ،1]. با وجود این پژوهشی در رابطه با میزان خستگی عضلانی در تیراندازان حرفهای و اثر آن بر دقت تیراندازی یافت نشد.
بررسی میزان خستگی هر کدام از عضلات اندام تحتانی در تیراندازی و شناسایی عضله یا عضلاتی که بیشتر فعالیت میکنند، میتواند راهنمای مناسبی برای مربیان در طراحی برنامههای تمرینی باشد. همچنین یافتن روشهای نوین با هدف کاهش خستگی و افزایش دقت در تیراندازی ضروری به نظر میرسد. با توجه به ضعف ادبیات پژوهشی در زمینه میزان بروز خستگی در تیراندازان حرفهای حین رقابت و مبهمبودن اثر خستگی عضلانی بر عملکرد این افراد، پژوهش پیشرو با هدف مقایسه دقت هدفگیری و خستگی عضلات مچپا در دو فرم وضعیتی تیراندازی با تپانچه بادی متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی طرحریزی شد. همچنین، در این پژوهش، تأثیر هشت هفته تمرین مقاومتی بر میزان دقت تیراندازی و میزان خستگی برخی عضلات درگیر تیراندازی در دو فرم متفاوت تیراندازی، فرم ایستادن ممتد بدون استراحت (ایستادن در کل مدت تیراندازی) و فرم نشستنهای متناوب (با بازههای استراحت متناوب) مورد بررسی قرار گرفت.
روششناسی
تحقیق حاضر با اعمال متغیر مستقل (تمرین مقاومتی) بر روی یک گروه آزمایش (مردان تیرانداز) انجام شد. آزمودنیها، دو فرم مختلف تیراندازی (فرم ایستادن ممتد و فرم نشستنهای متناوب) را در قبل و بعد از یک دوره هشت هفتهای تمرینات مقاومتی اجرا کردند و میزان دقت تیراندازی و خستگی عضلانی آنان مورد ارزیابی قرار گرفت. به دلیل عدم توانایی در کنترل همه متغیرها پژوهش از نوع نیمهتجربی بود، اما تا حد امکان در جهت کنترل عوامل مؤثر بر متغیرها، تلاش شده است. آزمودنیها، آزمونهای تیراندازی را در دو روز قبل از شروع تمرینات مقاومتی در شرایط یکسان در دو فرم مختلف تیراندازی به صورت جداگانه اجرا کردند و دو روز بعد از اتمام تمرینات (جهت حذف اثر تجمعی تمرینات مقاومتی و ایجاد ریکاوری برای بررسی میزان سازگاریهای احتمالی بهوجودآمده در تیراندازان) مجدداً آزمونها در همان شرایط قبل از دوره تمرینات مقاومتی اجرا شدند.
آزمودنیهای این پژوهش از میان تیراندازان حرفهای که در لیگهای تیراندازی کشور حضور داشتند، انتخاب شدند. تعداد 20 نفر آزمودنی، از تیراندازان مرد سالم که در سالن تیراندازی شهر یاسوج تمرین داشتند، به صورت نمونه دردسترس انتخاب شدند. آزمودنیها پس از اطلاع از روند پژوهش، رضایت خود را مبنی بر شرکت در آزمایش، به صورت کتبی اعلام داشتند. پرسشنامه سلامت جسمانی و سابقه حضور حرفهای در ورزش تیراندازی توسط آزمودنیها تکمیل شد. آزمودنیها فاقد هرگونه ناهنجاری یا آسیب بودند.
پروتکل تمرین مقاومتی
پروتکل تمرین مقاومتی شامل پنج حرکت بود که به آهستگی و در صبح اجرا شدند: جلو ساق پا با دستگاه سیمکش نشسته، پشت ساق پا با دستگاه ایستاده، جلو ساق پا با دستگاه کراس از پایین ایستاده، پشت ساق پا با هالتر ایستاده و پشت ساق پا با دستگاه پرس پا بدون خمکردن زانو. حرکات در سه نوبت 10 تکرار با استراحت یک دقیقهای بین نوبتها در جلسه اول آغاز شد و در جلسه آخر با پنج نوبت 14 تکرار با استراحت یکدقیقهای بین نوبتها به پایان رسید (جدول شماره 1). مدت دوره تمرینات مقاومتی 8 هفته، هر هفته 3 جلسه تمرینات اجرا شدند. البته هفتهای سه جلسه تمرینات اختصاصی ورزشکاران وجود داشت. شدت تمرینات 60 الی 75 درصد یک تکرار بیشینه (1RM) بود که بر اساس فرمول شماره 1 محاسبه شد [7]:
1.
[(0278/0×تکرار) - 0278/1] / وزنه جابهجا شده = یک تکرار بیشینه
هر دو هفته یک بار تکرارها یا شدت تمرین افزایش مییافت تا اصل اضافه بار نیز در برنامه تمرینی لحاظ شود. برای مانیتورینگ (کنترل) شدت تمرینات مقاومتی از ضربان قلب، مقیاس بورگ و در هر جلسه به صورت تصادفی میزان لاکتات خون آزمودنیها کنترل شد. در ضمن، شدت تمرینات مقاومتی از قبل با استفاده از محاسبه یک تکرار بیشینه تعیین شد.
تجزیه و تحلیل دادههای دقت
پس از ثبت امتیاز هر شلیک همه آزمودنیها، برای یکسانسازی نتایج دقت هدفگیری، از فرمول درصد خطا (فرمول شماره 2) استفاده شد.
2.
تحلیل دادههای نوار عصب و عضله (EMG)
با توجه به برنامهای که از قبل برای نرمافزار Dasylab نوشته شده بود در هر یک ثانیه سیگنال خام EMG ثبت شد. یک فیلتر میانگذر 5 تا 450 هرتز اعمال شد. سپس به وسیله تبدیل سریع فوریر طیف زمان سیگنال به طیف فرکانس تبدیل شد. پس از این مرحله میانه طیف فرکانس در هر ثانیه محاسبه شد و تا انتهای آزمون ثبت شد. سپس به وسیله نرمافزار MATLAB نسخه 2009 شیب خط میانه طیف فرکانس در کل زمان آزمون برای هر عضله محاسبه شد. در فرم نشستنهای متناوب آزمون، آزمودنیها هر20 دقیقه استراحت میکردند و مینشستند. در زمان استراحت، فعالیت عضلانی کاهش یافته و مقادیر میانه طیف فرکانس نیز کاهش پیدا میکرد، بنابراین زمانهای استراحت به وسیله نرمافزار Excelنسخه 2010 در فرم نشستنهای متناوب حذف شد.
روش تبدیل سریع فوریر
پس از دریافت سیگنال EMG از عضله طی فعالیت عضلانی ممتد و سپس فیلترکردن آن، به وسیله روش تبدیل سریع فوریر، سیگنال دریافتی از طیف زمان به طیف فرکانس تبدیل شده و میانه طیف فرکانس نیز محاسبه شد. نقاط میانه طی فعالیت عضلانی ممتد به هم متصل شد، شیب تغییرات این مقادیر بیانگر تغییرات فعالیت عضلانی یک عضله است.
روش آماری
روش تجزیه و تحلیل دادهها بر اساس فرضیههای تحقیق، تعداد فرمهای وضعیتی (دو فرم) و متغیرهای تحقیق تعیین شد و از نسخه 20 نرمافزار SPSS استفاده شد. جهت آزمونکردن فرضیههای تحقیق از روش آماری تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
نتایج
در این بخش، دادههای خام بهدستآمده به لحاظ آماری دستهبندی شده و پارامترهای مرکزی و پراکندگی آنها گزارش میشود. مشخصات آزمودنیها در جدول شماره 2 آورده شده است.
برای بررسی توصیفی نتایج مربوط به دقت هدفگیری در فرمهای وضعیتی و در بازههای زمانی مختلف، یافتهها به دو صورت درصد خطا در فرمهای وضعیتی و درصد خطا در بازههای زمانی مختلف تفکیک شدند. در ابتدا به بررسی درصد خطا در فرمهای وضعیتی پرداخته شد و پس از آن درصد خطا در بازههای زمانی مختلف توصیف شدند. در جدول شماره 3 مقادیر مربوط به خستگی عضلانی (شیب تغییرات فعالیت عضلانی) و دقت تیراندازی (درصد خطای تیراندازی) در دو فرم ایستادن ممتد و ایستادن متناوب قبل و بعد از دوره تمرین مقاومتی نشان داده شده است.
همان طور که جدول شماره 3 نشان میدهد در بعد از آزمون (پس از دوره تمرین مقاومتی) درصد خطای تیراندازی کاهش یافته است و همچنین، میزان خستگی عضلانی (شیب تغییرات فعالیت عضلانی) نیز کاهش را نشان میدهد. برای تحلیل آماری دقیقتر در بخش استنباطی این فصل به تحلیل استنباطی متغیرهای مذکور پرداخته میشود. در تصویرهای شماره 1 و 2 میزان دقت و خستگی عضلانی نشان داده شده است.
همانگونه که تصویر شماره 1 نشان میدهد، میزان خستگی عضلانی (شیب تغییرات فعالیت عضلانی) در بعد از اجرای پروتکل هشت هفتهای تمرینات مقاومتی نسبت به قبل از آن بهبود یافته است.
همانگونه که تصویر شماره 2 نشان میدهد، میزان دقت یا درصد خطای تیراندازی در بعد از اجرای پروتکل هشت هفتهای تمرینات مقاومتی نسبت به قبل از آن بهبود یافته است. برای آزمونکردن فرضیه اول از آزمون تحلیل واریانس با دادههای تکراری استفاده شد تا مشخص شود آیا تمرینات مقاومتی بر دقت هدفگیری تیراندازان در دو فرم وضعیتی تأثیرگذار بوده یا نه. نتایج آزمون در جدول شماره 4 آورده شده است.
جدول شماره 4 نشان میدهد، متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی میزان دقت هدفگیری در پسآزمون نسبت به پیشآزمون در فرمهای وضعیتی مختلف متفاوت معنیداری داشتند [001/0=P و 22/8=(18 و 2)F].
این نتایج بدین معنی هستند که متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی میزان دقت هدفگیری تیراندازان بهبود معنیداری را نشان داد که در فرم وضعیت ایستادن ممتد که استراحت وجود نداشت، تأثیر بهتری مشاهده شد. بر این اساس، از لحاظ آماری فرضیه صفر رد و فرضیه تحقیق مورد تأیید است.
برای آزمونکردن فرضیه دوم از آزمون تحلیل واریانس با دادههای تکراری استفاده شد تا مشخص شود آیا تمرینات مقاومتی بر تغییرات شیب فعالیت عضلانی یا میزان خستگی عضلات تیراندازان در دو فرم وضعیتی تأثیرگذار بوده یا نه. نتایج آزمون در جدول شماره 5 آورده شده است.
جدول شماره 5 نشان میدهد، متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی، تغییرات شیب فعالیت عضلانی یا میزان خستگی عضلات در پسآزمون نسبت به پیشآزمون در فرمهای وضعیتی مختلف متفاوت معنیداری داشتند [001/0=P و 0024/0=(18 و 2)F].
این نتایج بدین معنی هستند که متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی، تغییرات شیب فعالیت عضلانی یا میزان خستگی عضلات تیراندازان بهبود معنیداری دارند که در فرم وضعیت ایستادن ممتد که استراحت وجود نداشت تأثیر بهتری مشاهده شد. بر این اساس، از لحاظ آماری فرضیه صفر رد و فرضیه تحقیق مورد تأیید است.
برای یافتن ارتباط معنادار بین شیب تغییرات فعالیت عضلات مورد مطالعه و شیب تغییرات امتیاز آزمودنیها در هر فرم، از آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن در جدول شماره 6 نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه میشود همبستگی بالایی بین تغییرات خستگی عضلات و دقت هدفگیری در دو فرم وضعیتی ایستادن ممتد و ایستادن متناوب متعاقب 8 هفته تمرین مقاومتی مشاهده شد (به ترتیب 012/0=P، 027/0=P). بنابراین فرض تحقیق تأیید شد.
بحث
نتایج نشان دادند متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی، تغییرات شیب فعالیت عضلانی یا میزان خستگی عضلات و دقت هدفگیری تیراندازان بهبود معنیداری را داشت که در فرم وضعیت ایستادن ممتد که استراحت وجود نداشت تأثیر بهتری مشاهده شد. نتایج تحقیق حاضر با نتایج پژوهش هاینتایج تحقیق حاضر با نتایج پژوهش های جانیس تن [1]، دائول و سارتیکا [8]، رحیمی و همکاران [6]، ویلرمه و همکاران [9]، والش و همکاران [10] و داویدسون و همکاران [11] همخوانی دارد.
شرایطی که در این پژوهش برای آزمودنیها ایجاد شده بود، شرایط معمولی و روزمره تیراندازان بود، آنها همچون گذشته به اجرای فرمهای تیراندازی پرداختند و همه شرایط محیطی نیز مانند وضعیتهای تمرینی گذشته آنها بود. به طور کلی به لحاظ محیطی و فیزیکی، یگانه متغیر مزاحمی که باعث ایجاد تفاوت در اجرای آزمون با روزهای تمرینی گذشته آزمودنیها شده بود، چسباندن الکترودهای الکترومیوگرافی به عضلات ساق آنها بود که ممکن است روی نتایج دقت اثرات جزئی گذاشته باشد. هرچند به نظر نمیرسد که این موضوع هدف مطالعه حاضر (مقایسه دو وضعیت متفاوت تیراندازی) را تحت تأثیر قرار داده باشد. عواملی مانند شرایط روانی و تغذیهای آزمودنیها در دو روز آزمون و همچنین اثرات کراس تاک بر سیگنال EMG میتوانند به عنوان دیگر متغیرهای مزاحم لحاظ شوند [10 ،7].
برای یکسانسازی نتایج دقت هدفگیری در بازههای زمانی مختلف از روش یافتن درصد خطا استفاده شد. در این روش چون امتیاز کسب شده در هر بازه زمانی به حداکثر امتیاز قابل کسب در آن بازه نرمال میشود، میتوان بازههای زمانی مختلف و همچنین دو فرم را با هم مقایسه کرد. با توجه به شکلهای درصد خطا میتوان گفت در فرم ایستادن ممتد هر چقدر که به انتهای تست نزدیک میشویم خطای آزمودنیها در تیراندازان حرفهای بیشتر شده و امتیاز بیشتری را از دست دادهاند، اما در فرم نشستنهای متناوب به جز در برخی موارد خطا کاهش یافته است.
کمتربودن درصد خطا در فرم نشستنهای متناوب ممکن است به علت ریکاوری واحدهای حرکتی عضلات خسته شده در حین نشستن باشد که موجب ایستادن راحتتر تیراندازان در ادامه فرم شده است. همچنین میتوان دلایل روانی را یکی از علل این نتیجه دانست [12-10 ،7]. البته تمرینات مقاومتی باعث شد که عضلات درگیر تقویت شوند و کمتر دچار خستگی شوند و در نتیجه در پسآزمون نتیجه بهتری حاصل شد که البته در فرم ایستادن ممتد این تأثیر بیشتر مشاهده شد.
با بررسی فعالیت عضلانی در بازه زمانی صفر تا 75 دقیقه، برای فرم ایستادن ممتد، میتوان اظهار داشت که عضله ساقی قدامی و نعلی دارای شیب منفی هستند که ممکن است به علت خستگی بیشتر واحدهای حرکتی و خستگی واحدهای حرکتی بیشتر باشد که در انتهای بازه زمانی موجب پایینآمدن میانه طیف فرکانس شده باشد، اما در عضله دوقلو شیب مثبت است. مثبتبودن شیب در این عضله نشان میدهد که احتمالاً این عضله به مرحله خستگی نرسیده، ولی میتوان بیان داشت که احتمالاً واحدهای حرکتی بزرگتر در این عضله به کار گرفته شدهاند. به عبارت دیگر انقباض تارهای کند انقباض در ابتدای ایستادن بوده و طیف فرکانس آنها تا زمانی که مورد استفاده قرار گرفتهاند پایین بوده اما پس از خستگی این تارها، تارهای انقباضی مورد استفاده به تند انقباض تغییر کرده و طیف فرکانس آنها بالاتر رفته است. برحسب نوع تارهای کندانقباض یا تندانقباضی که در عضله وجود دارد و همچنین میزان فعالیت این عضلات (بر حسب زمان انقباض و میزان بهکارگیری عضله)، ممکن است مقدار شیب تغییرات فعالیت عضلانی تغییر کرده و منفی یا مثبت شود [10-8].
مطالعات مشابه با این طرح پژوهشی بسیار اندک هستند و پژوهشی کاملاً مشابه با تحقیق حاضر یافت نشد. در تنها پژوهشی که به لحاظ طرح تحقیق با پژوهش حاضر مشابهتهایی داشت، اثر ایستادن طولانی مدت بر تغییرات شیب فعالیت عضلانی عضلات مفصل مچ پا، بررسی شده بود. این مطالعه فقط روی یک زن سالم جوان انجام شده بود که محققین دلیل این انتخاب را کمبود آزمودنی برای اجرای این تست به علت سختبودن اجرای تست و همچنین کاهش تأثیر متغیرهای طبیعی در عملکرد عنوان کردند [1]. آنان نشان دادند که خستگی میتواند بر دقت هدفگیری تأثیر منفی داشته باشد.
بین تغییرات شیب فعالیت عضلانی و تغییرات شیب دقت هدفگیری برای هر سه عضله مورد مطالعه در هر دو فرم تیراندازی (در بازه صفر تا 75 دقیقه) متعاقب هشت هفته تمرین مقاومتی همبستگی معناداری وجود داشت. هر چند در تفسیر نتایج تحقیق میتوان سایر عضلات درگیر در کنترل پاسچر و همچنین عضلات کمربند شانهای و وضعیت روحی و روانی ورزشکار در شرایط مختلف آزمون را در نظر گرفت، ولی با توجه به اجرای هشت هفته پروتکل تمرینات مقاومتی میتوان گفت تمرینات مقاومتی در بهبود این متغیرها بسیار مؤثر بوده است [15-13].
ضعف در مؤلفه فیزیکی موجب نوسان و لرزش بدن میشود. این نوسانات و لرزشها هنگامی رخ میدهد که تیرانداز اسلحه را با هدف هماهنگ میکند. مشخص شده که بین تیراندازان ماهر و مبتدی در مؤلفه فیزیکی تفاوت زیادی وجود دارد [18-16].
مؤلفه شناختی بیشتر با تنظیم دستگاه نشانه روی هدف در ارتباط است. تنظیم دقیق دید اسلحه روی هدف نیازمند زمان است. در یک بازه زمانی معین لرزش دست و نوسانات قامت به حداقل خود میرسد و پس از این بازه نوسانات زیاد میشوند. تشخیص درست ورزشکار از این بازه و شلیک در زمان مناسب نقش بسزایی در بهبود عملکرد دارد [20 ،19 ،1].
نتیجهگیری نهایی
با توجه به نتایج میتوان گفت تمرینات مقاومتی قادرند وضعیت تیراندازی با تپانچه بادی را در مردان تیرانداز بزرگسال جوان بهبود دهند و میزان خستگی عضلانی را در این افراد کاهش دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مباحث اخلاقی (از جمله سرقت ادبی، رضایت آگاهانه، سوءرفتار، ساخت داده، جعل ادعا، انتشار مضاعف و یا ارسال، افزونگی و غیره) توسط نویسندگان کاملاً رعایت شده است.
حامی مالی
این مقاله توسط شورای پژوهشی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران پشتیبانی شده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان به یک اندازه در نگارش مقاله مشرکت داشتند.
تعارض منافع
طبق نظر نویسندگان این مقاله هیچگونه تعارض منافعی ندارد.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي دریافت: 1397/7/5 | پذیرش: 1397/10/19 | انتشار: 1397/12/10