شاغلین در هر کار و فعالیتی به عنوان سرمایه‌ای ارزشمند و مهم در روند کار و تولید و همچنین بهره‌وری محسوب می‌شوند. پس کارفرمایان باید به طور خاصی به سلامت کارمندان و کارگران توجّه کنند. و فضایی مناسب با ویژگی‌های جسمی و روحی افراد خلق کنند. امروزه با پیشرفت علم بخش عظیمی از مشکلات افراد در سیستم کاری مختلف حل شده است. در راستای این امر نیز علوم و فنونی خاص به وجود آمده‌اند. که از جنبه‌های مختلف بهداشت و سلامت کارکنان و همچنین کارآیی آن‌ها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند (1). انسان و کار دو اصل جدا نشدنی هستی می‌باشند. که باید به طریقه‌ای متناسب و مفید با همدیگر برنامه‌ریزی شوند. عدم وجود تناسب بین توانایی‌های انسان و نوع فعالیتی که او انجام می‌دهد سبب بروز مشکلات بسیاری می‌شود. که به عنوان مثال بروز حوادث و بیماری‌های ناشی از کار و پایین بودن بهره‌ برداری و بهره‌وری نیروی انسانی کار اشاره کرد (2). این موضوع کاملاً روشن و قابل قبول است که پاسچر مناسب بدن در هنگام کار کردن، متناسب بودن محیط کار با فرد، کاهش فشار‌های وارده بر بدن و ستون فقرات حین کار کردن و در کل تناسب بین کار با فرد و بهبود ابزار و ادوات کاری همۀ این عوامل باعث می‌شوند که کارایی فرد افزایش پیدا کند و موجب پیشرفت فرد می‌شود (3). تلاش علم ارگونومی  این است که فشارهای موجود در محیط کار را کاهش دهد، و یک فضای کاری مناسب و مطلوب را برای کارکنان فراهم سازد. تا این اشخاص بتوانند در آن محیط بدون هیچ فشار عصبی، تنش و همچنین خستگی طاقت فرسا به کار و فعالیت بپردازد. این موضوع کاملاً روشن و قابل قبول است که پاسچر مناسب بدن در هنگام کار کردن، متناسب بودن محیط کار با فرد، کاهش فشارهای وارده بر بدن و ستون فقرات حین کار کردن و در کل تناسب بین کار با فرد و بهبود ابزار و ادوات کاری همۀ این عوامل باعث می‌شوند که کارایی فرد افزایش پیدا کند، و موجب پیشرفت فرد می‌شود (3). علم مهندسی عوامل انسانی در واقع افراد را با روش زندگی، تجهیزات، محیط کار مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد. و با پشتیبانی علم مهندسی (که وظیفۀ پردازش تکنیک و فنون به کار رفته را دارد) به طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات برای افراد می¬پردازد (4). اختلالات اسکلتی عضلانی  بخش‌های مختلف را از جمله اعصاب، تاندون و یا عضلات را دچار آسیب می‌کند. این اختلال خود را با علائمی همچون درد، بی‌حسی و ناراحتی در اندام‌ها نشان می‌دهد. اختلال ترومای تجمعی ، آسیب‌های ناشی از تنش تکراری،  سندرم استفاده بیش از حد  بیانگر این شرایط هستند (5). عمده‌ترین علت پایین آمدن کارایی در طولانی مدت اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با کار می‌باشد که باعث ناتوانی فرد می‌شود (6). گزارش‌های اخیر دفتر آمار ایلات متحدۀ آمریکا نشان داد که 40 درصد از غرامت‌های مرتبط با آسیب‌های کاری مربوط به اختلالات اسکلتی عضلانی می‌باشد. که سالیانه هزینه‌ای در حدود 45 تا 54 میلیون دلار را شامل می‌شود (7). طبق آمار دیگری معلوم گردید که شیوع و بروز اختلالات اسکلتی عضلانی در کشور‌هایی که در حال توسعه هستند و یا توسعه یافته‌اند به مراتب بیشتر از کشورهای دیگر است (8). عواملی همچون حرکات تکرار شونده، پاسچر نامناسب، کارهای ظریف همراه با تکرار‌های طولانی و کار استاتیک از علل‌های بروز این نوع اختلالات می‌باشند (9). یکی از شایع‌ترین اختلالات اسکلتی عضلانی کمردرد می‌باشد که هزینه‌های زیادی را چه مستقیم و چه غیر‌مستقیم برای جامعه صنعتی و غیر‌صنعتی تحمیل می‌کند (10). روشی که به‌طور گسترده برای از بین بردن اختلال کمر‌درد مورد استفاده قرار می‌گیرد فیزیوتراپی است. همچنین ورزش درمانی و تمرینات اصلاحی یکی از رایج‌ترین روش‌های موجود در این حیطه می‌باشد (11). پژوهش‌هایی برای رفع و کاهش اختلالات اسکلتی-عضلانی در سراسر دنیا همچنین ایران انجام گرفته است. که تمرینات اصلاحی در راستای افزایش قدرت، استقامت و انعطاف‌پذیری توانسته اثرگذاری مورد قبولی را از خود ارائه دهد (12). از این رو می‌توان این تمرینات را فرآیند نظامند شناسایی نقص در عملکرد عصبی، عضلانی و اسکلتی بدن، طراحی برنامۀ علمی و اجرای یک راهبرد اصلاحی منسجم دانست. که این فرآیند شامل دانش، شناسایی اختلال، طرح برنامه و حل مشکل می‌باشد (13). نتایج چندین پژوهش و مطالعه دیگر نشان داد که تمرینات اصلاحی منجر به کاهش معنی‌دار اختلالات اسکلتی-عضلانی ناحیۀ کمر، گردن، زانو، مچ دست و پشت شده است (14). برای ارائه تمرینات مناسب در بسیاری از شیوه‌ها وضعیت فرد ابتدا زمانی که در پاسچر مخصوص انجام کار است مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. سپس ارزیابی دوبارۀ فرد در وضعیت آناتومیک انجام می‌شود (15). بنابراین هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر هشت هفته تمرینات اصلاحی و توصیه‌های ارگونومی در فراوانی دفعات تکرار کمر درد ناشی از اختلالات اسکلتی-عضلانی در کارکنان ادارۀ ورزش و جوانان استان اردبیل است.

این تحقیق از نوع کاربردی و نیمه تجربی بود و گردآوری اطلاعات آن به‌صورت میدانی انجام گرفت. جامعه‌ی آماری این تحقیق شامل تمامی کارکنان اداره ورزش و جوانان استان اردبیل بودند. نمونه‌ آماری این تحقیق تعداد 60 نفر از کارکنان مرد ادارۀ ورزش و جوانان استان اردبیل بودند که به‌صورت تصادفی به سه گروه مساوی گروه تمرینات اصلاحی، گروه توصیه‌های ارگونومی و گروه کنترل به ترتیب با میانگین سنی 47/6±07/41 ، 99/5 ±73/ 40 و 24/5±33/40  سال تقسیم و اقدام به تکمیل پرسشنامه نمودند. معیار‌های ورود به تحقیق شامل: دارای حداقل 5 سال سابقۀ‌کاری، عدم وجود آسیب‌دیدگی¬های شدید در 12 ماه گذشته، عدم وجود منع پزشکی برای انجام فعالیت‌های بدنی و همچنین تمامی افراد کسانی بودند که اختلالات اسکلتی-عضلانی در آن‌ها در اثر فعالیت شغلی و در محیط کار رخ داده بود. در مقابل معیار‌های خروج از تحقیق شامل: آسیب‌دیدگی در پروسۀ پژوهش و عدم رضایت برای ادامه همکاری می‌باشد. با توجه به اهداف پژوهش بهترین راه جمع‌آوری اطلاعات استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد می‌باشد. تا بتوان  میزان اختلالات اسکلتی عضلانی کارکنان ادارۀ ورزش و جوانان استان اردبیل را مورد مطالعه قرار داد. برای این منظور از دو پرسشنامه مجزا و مستقل از هم اطلاعات عمومی با پنج سوال و پرسشنامۀ نوردیک (به‌صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون) با 104 سؤال استفاده به عمل آمد. این پرسشنامه دارای هشت بعد می‌باشد که هر بعد ناحیه‌ای از بدن را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. همچنین در این پرسشنامه توضیحات کاملی توسط محقق جهت تکمیل پرسشنامه توسط آزمودنی‌ها ارائه شد. مدت زمان جلسات تمرین با توجه به نوع تمرین متغیّر بود و محل اجرای تمرینات سالن چند منظوره ورزشی دانشگاه محقق اردبیلی و توصیه‌های ارگونومی خود اداره ورزش و جوانان استان اردبیل در نظر گرفته‌ شد. با توجه به جدول 1 تمرینات اصلاحی برای گروه مداخله به صورت سه روز در هفته و به مدت30 تا 45 دقیقه و برای هشت هفته متوالی انجام گرفت. تمرینات از ساده به مشکل طراحی شد و اصل اضافه بار و افزایش تدریجی رعایت شد. کلیه تمرینات با توجّه به عارضه مورد نظر و اصول علمی حاکم بر تمرین شامل چهار مرحله تکنیک‌های مهاری، کششی، فعال‌سازی و انسجام بود که در این حین در این تمرینات از فوم غلتان استفاده شد که این خود باعث افزایش فشار روی ساختارهای بافت نرم و دسترسی به لایه‌های عمیق‌تر فاشیا می‌شود (16). سپس از تمرینات افزایش طول که از این تکنیک به منظور افزایش قابلیت کشسانی، طول و دامنه حرکتی بافت‌ها در بدن است استفاده شد. کشش در اولین نقطه از مقاومت به مدت 30 ثانیه حفظ می‌شد. در آخر از تمرینات انسجامی که به منظور هماهنگی عملکرد عصب و عضله از طریق حرکات عملکردی پیشرونده که شامل استفاده از مجموع تمرینات پویای بدن که بر همکاری عضلات پایدارکننده و حرکتی بدن می‌باشد، استفاده شد. مدت زمان جلسات تمرین با توجه به نوع تمرین تغییر بود. توصیه‌های ارائه شده توسط محقق به هرکدام از آزمودنی‌هایی که در گروه مداخله توصیه‌های ارگونومی بودند به‌صورت مجزا توضیح ارائه شد. به علاوه به هر کدام از این کارکنان فیلم‌های ویدیویی به زبان فارسی نیز داده شد. آموزش راهکارهای ارگونومیکی با توجه به اهداف آموزش از جمله: نحوۀ نشستن، فاصلۀ بین فرد و میز، چگونه نحوه‌ی استفاده از تجهیزات متغیر بود. محل ارائۀ این توصیه‌ها در خود ادارۀ ورزش و جوانان استان اردبیل انجام گرفت. توصیه‌های ارگونومیکی برای گروه توصیه‌های ارگونومی در دو جلسه و به مدت زمان 30 دقیقه برای هر فرد انجام گرفت (جدول 2). کارکنان هم‌زمان می‌توانستند سؤالات خود را از پژوهشگر بپرسند و از انجام صحیح راهکارهای ارگونومیکی از طریق پژوهشگر اطمینان کسب نمایند. ملاحظات اخلاقی در این مطالعه شامل: توضیح اهداف و فرایند پژوهش به آزمودنی‌ها، داوطلبانه بودن شرکت در مطالعه، اخذ رضایت‌نامه کتبی و آگاهانه از همه افراد و محرمانه ماندن اطلاعات از موازین اخلاقی رعایت شده است. برای اطمینان از نرمال بودن داده‌ها از آزمون شاپیروویلک، و برای مقایسۀ داده‌های بین گروهی از آزمون ویل کاکسون به کمک نرم‌افزار SPSS ورژن 26 استفاده شد. همچنین برای تمامی آزمون‌ها سطح معنی‌داری (05/0p≤) در نظر گرفته شد. برای رسم نمودار نرم‌افزار Excel 2010 مورد استفاده قرار گرفت.

بر اساس یافته‌های پژوهش اختلالات اسکلتی عضلانی حداقل در یکی از نواحی بدن کارکنان شیوع بالایی داشت. به ترتیب فراوانی، در گروه تمرینات اصلاحی ناحیه‌ گردن 53%  کمر 47%، زانو 20%، شانه 15%، باسن و ران 13%، مچ دست و آرنج 7% و مچ پا 0. در گروه توصیه‌های ارگونومی گردن و کمر 47%، زانو 27%، شانه 15%، باسن و ران 7%، مچ دست 13% ، آرنج 7% و مچ پا 7% و در آخر در گروه کنترل گردن 40%، کمر 54%، زانو 13%، شانه 34%، باسن و ران 7%، مچ دست 13%، آرنج 13% و مچ پا 13% می‌باشد.  اطلاعات دموگرافیک آزمودنی‌ها در جداول 3 نشان داده شده است.

یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد از لحاظ آماری بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون دفعات تکرار درد در گروه تمرینات اصلاحی اختلاف معنی‌داری وجود دارد (011/0p=) (جدول 4).

بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون دفعات تکرار درد در گروه توصیه‌های ارگونومی اختلاف معنی‌داری وجود ندارد (063/0p=). در ادامه در گروه کنترل نیز بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون دفعات تکرار درد اختلاف معنی‌داری یافت نشد (112/0p=) (جدول 5) و (نمودار 1).

بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر تمرینات اصلاحی سبب کاهش دفعات تکرار درد کمر شد. مطالعات داخلی و خارجی بسیاری بر روی موضوع اختلالات اسکلتی عضلانی افراد در شغل‌های گوناگون انجام شده است. که بر این اساس شایع‌ترین اختلال در ناحیه کمر می‌باشد. به نظر می‌رسد که فراوانی اختلالات اسکلتی عضلانی در این قسمت از بدن به علت یکنواختی کار و حالت دینامیک کمر در حین کار می‌باشد (17). یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که، توصیه‌های ارگونومی بر فراوانی دفعات تکرار درد تأثیر ندارد. علت آن احتمالاً مدت زمان کوتاه مداخله می‌‌باشد. و یا خود کارکنان از انجام این توصیه‌ها کوتاهی نموده‌اند. بهرامی و همکاران  (1397) در پژوهشی که ارزیابی اثربخشی آموزش ارگونومی در اصلاح روش‌های کاری در کارکنان اداری بیمارستان را مورد بررسی قرار داده بودند. به این نتیجه رسیدند که، مداخلات ارگونومی باعث کاهش سطح خطر در اندام‌های مختلف شده است (18). که با نتایج پژوهش حاضر همسو نمی‌باشد که علت آن احتمالاً تفاوت در مدت زمان اعمال مداخله می‌باشد. نتایج پژوهش ون تولدر  و همکاران به بررسی 390 مقاله کار آزمایی بالینی تصادفی از سال 1999-1996پرداخته بودند نشان داد که تمرینات درمانی مؤثرتر از درمان ارائه شده توسط پزشکان عمومی بوده است (20).  به‌طور معنی‌داری باعث کاهش میزان شدت درد، افزایش بازگشت بیماران به فعالیت عادی روزانه و بازگشت به کار شده است. این پژوهش نیز احتمالاً به دلیل استفاده از راهکار تمرین درمانی و تقویت اندام آسیب‌دیده با پژوهش حاضر همسو می‌باشد. با توجّه به نتایج پژوهش حاضر، بیشتر از نیمی از افراد در گروه ریسک بسیار بالا بودند. همچنین نتایج بررسی در خصوص تأثیر پوسچر نامناسب بر وجود درد و ناراحتی در اندام‌های مختلف، حاکی از آن است که میان سطح مواجهه با ریسک و پوسچر نامناسب و وجود اختلالات در اندام‌ها ارتباط مستقیم وجود دارد (21).  احتمالاً آموزش حفظ پوسچر صحیح در حین خدمت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها، اختلالات اسکلتی عضلانی در کارکنان را کاهش می‌دهد (20). پیشگیری اولین گام در جلوگیری از این اختلالات است در نهایت آگاهی از علل شیوع اختلال می‌تواند برای طراحی برنامه تمرینی سودمند باشد (22). در این پژوهش نقش بسزای تمرینات اصلاحی در کاهش فراوانی دفعات تکرار کمردرد ناشی از اختلالات اسکلتی عضلانی مشاهده شد. پیشنهاد می‌شود که وضعیت بدنی تمام کارکنان در بدو ورود به کار مورد ارزیابی قرار گیرد و بر اساس توانایی‌های جسمانی‌شان به چند گروه تقسیم شوند تا فعالیت‌های کاری به آنان در طول دوره کاری، متناسب با توانایی‌های جسمانی آن‌ها باشد. تا حتی‌الامکان از افزایش بار وارده به دستگاه اسکلتی عضلانی و تبعات منفی انسانی و اقتصادی آن جلوگیری شود. محدودیت‌ها و مشکلاتی که در اجرای تحقیق حاضر وجود داشته و باید حین تفسیر یافته‌های تحقیق و تعمیم آن مدنظر قرار گیرند، نخستین و مهم‌ترین محدودیت، ویژگی خاص تحقیق میدانی است. به سخن دیگر تأثیر متغیّرهای دیگری که کنترل آن‌ها خارج از دسترس محقق است. امکان تأثیرگذاری آن‌ها بر نتایج تحقیق منتفی نیست. همچنین وجود ویروس کرونا به‌عنوان یکی از عوامل محدودکننده سبب عدم همکاری لازم از جانب کارکنان و مسئولین در پاسخگویی سریع بود.

بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر میزان اختلالات اسکلتی عضلانی درکارکنان بالا بود و تمرینات اصلاحی تأثیر معنی‌داری بر کاهش دفعات تکرار کمر درد ناشی از اختلالات اسکلتی عضلانی داشت. توصیه‌های ارگونومی به تنهایی نتوانست مؤثر و کارا باشد. از آن‌جایی‌که اختلالات اسکلتی عضلانی قابل پیشگیری هستند می‌توان نتیجه گرفت که پروتکل تمرینی استفاده شده در این پژوهش با تأکید بر حذف وضعیت بدنی غلط، بهبود قدرت، استقامت و انعطاف‌پذیری کارکنان مؤثر واقع شد.

اصول اخلاق تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد.