مقدمه
رشته های هنرهای رزمی مثل تکواندو و ووشو در انزوای نسبی تکامل یافتند و ریشه‌های تکاملی آن‌ها به ترتیب از کره و چین سرچشمه می گیرد. هر دو رشته از اصول اساسی مبارزه و دفاع شخصی پیروی می کنند. رزمی کاران این رشته ها معمولاً تفاوت های فنی را علت تمایز رشته های خود می بینند (1). تکنیک لگدزدن رایج در هر دو این رشته رزمی از نوع لگدزدن چرخشی است این ضربه پیچیده بوده و همچنین پرمصرف‌ترین ضربه در مسابقات است (2, 3) و بنابراین ابزاری عالی برای کشف تفاوت‌ها یا شباهت‌های کلیدی بین این دو رشته‌ محبوب هنرهای رزمی فراهم می‌کند. ویژگی مهم دیگر تکنیک لگدزدن چرخشی این است که بسیار سازگار است و تمرین کنندگان را قادر می‌سازد تا تغییرات نسبتاً جزئی در تکنیک ضربه زدن برای هدف قرار دادن ران، بالاتنه و سر در فواصل مختلف را فراهم آورد (3). از طرفی داشتن سبک زندگی سالم در تمامی گروه های سنی ضروری است (4, 5). افراد بنا به دلایل مختلف در برنامه های ورزشی شرکت می کنند. علاقه و شرکت در ورزش های هنری و ورزش های رزمی مانند کاراته، تکواندو، کونگ‌فو، ووشو در سال های گذشته به میزان زیادی افزایش یافته است. برای مثال بیرر  (1996) عنوان می-کند بیش از 75 میلیون نفر در رده نوجوانان در سرتاسر جهان، حداقل در یکی از ورزش های رزمی حضور فعّال دارند (5).
ووشو به مجموعه هنرهای رزمی چینی گفته می شود که امروزه با نام های سی ام ای نیز شناخته می شود و به‌عنوان یکی از گسترده-ترین رشته های رزمی شناخته می شود. ووشو به معنای هنر جنگیدن یا هنر رزم و مهارت می باشد. قدمت ووشو در کشور چین به زمان های بسیار دور و در حدود 1500 الی 2000 سال پیش بازمی‌گردد و به‌عنوان کهن ترین رشته رزمی جهان شناخته می شود. ایران از سال 1371 عضو رسمی فدراسیون ووشو می باشد و در حال حاضر افراد زیادی به این رشته رزمی علاقه نشان داده اند و در این رشته فعالیت می کنند.
تکواندو نیز از جمله رشته های ورزشی است که در 140 کشور جهان به‌صورت حرفه ای دنبال می شود و 120 کشور به‌صورت رسمی در فدراسیون جهانی تکواندو عضو هستند (6). تکواندو با حدود 120- 75 میلیون ورزشکار در بیش از 140 کشور، جزء یکی از پرطرفدارترین رشته های ورزشی در سراسر جهان است، درعین‌حال با تخمین حدود 2 تا 14 درصد آسیب برای ورزشکاران مرد نخبه و 10 تا 25 درصد آسیب برای ورزشکاران زن نخبه، از پرآسیب ترین رشته های ورزشی به شمار می رود (7) که علت اصلی آن شیوه مبارزه آزاد و به‌گونه‌ای است که از دست ها و پاهای غیرمسلح برای ضربه زدن و دفاع در برابر حریف استفاده می شود. در این ورزش ضربه به سروصورت حریف آزاد است (1). به علت طبیعت برخوردی بودن ورزش تکواندو و استفاده زیاد از حرکاتی مانند ضربه زدن (بیش از 80 درصد تکنیک های مورد استفاده در مسابقات تکواندو از نوع ضربه است)، ساق به ساق شدن و افتادن، میزان شیوع آسیب در این رشته ورزشی در سطح بالایی است (6). از شرایط کسب امتیاز در این‌گونه مهارت های رزمی، برخورد قسمتی از بدن ورزشکار با بدن فردی دیگر می باشد، مانند اصابت ضربات پا و دست به بدن حریف در ورزش‌های رزمی (8, 9)؛ اما هر برخوردی در این رشته های ورزشی منجر به کسب امتیاز نمی شود، هر ضربه با توجه به قانونی که در آن رشته حاکم است و اجرای صحیح آن مهارت، قابلیت کسب امتیاز را خواهد داشت، لذا نحوه صحیح انجام حرکت ضروری است. همچنین به دلیل ماهیت برخوردی (10) این ورزش ها شیوع آسیب های سطحی و جدی در بین ورزشکاران آن‌ها بالا می باشد و این نکته ضرورت بررسی یادگیری صحیح فنون این حوزه را از دیدگاه بیومکانیکی مشخص تر می‌کند (10, 11) بنابراین شناسایی فاکتورهای مؤثر در این مهارت ها، برای مربیان این رشته ها و متخصصان علوم ورزشی حائز اهمیت می باشد.
از طرفی فرض بر این است که هنرجویان رزمی در این رشته های مختلف تفاوت های تکنیکی دارند که در رشته های مربوطه تشخیص داده می شود؛ اما این مفهوم در ادبیات علمی مورد بررسی قرار نگرفته است. به‌طور مثال تکنیک لگدزدن به حریف در هر دو رشته تکواندو و ووشو، نوعی لگد چرخشی است که اغلب لگد چرخشی یا پیچشی نامیده می شود. این تکنیک لگدزدن پیچیده اغلب برای ضربه زدن در مسابقه مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین ابزاری عالی برای کشف تفاوت های اصلی و یا شباهت های بین این رشته های هنرهای رزمی محبوب محسوب می شود (12). ویژگی مهم دیگر تکنیک لگدزدن چرخشی این است که بسیار انطباق پذیر است و تمرین کنندگان را قادر می سازد که تغییرات نسبتاً جزئی در هدف گیری ران، لگن و سر در فاصله های مختلف را به وجود بیاورند و یکی از حرکات اصلی این رشته ها می باشد و سنجیدن نوع تفاوت در حرکت چرخشی پا در افراد مبتدی و ماهر در رشته های مختلف می تواند در بهبود و پیشرفت افراد در این رشته ها مؤثر بوده و از بروز برخی آسیب های ناخواسته جلوگیری کند (12).
 در سال های اخیر با توجّه به پیشرفت های علمی در جنبه های مختلف ورزشی، توسعه و بهبود سریعی در استانداردهای اجراهای ورزشی و همچنین عملکرد ورزشکاران رخ داده است. از این رو بسیاری از کارشناسان و محققان علوم ورزشی را بر آن داشته تا در جستجوی راه ها و روش هایی برای اصلاح و بهبود تکنیک مهارت های ورزشی باشند (13). بیومکانیست های ورزشی می توانند تأثیر به سزایی در رسیدن به اوج عملکرد ورزشکاران از طریق تجزیه‌وتحلیل حرکتی آنان داشته باشند (14). دستیابی به اوج عملکرد متأثر از عوامل متعددی از جمله ژنتیک، ساختار بدنی، عوامل بیومکانیکی، وضعیت روانی ورزشکاران، شرایط تمرینی و غیره است. هرکدام از این عوامل به‌نوبه خود در دستیابی به این هدف نقش مهمی ایفا کنند. حال با توجّه به عوامل ذکر شده به نظر می رسد تعیین تفاوت انجام ضربات پا در ورزشکاران ماهر بتواند کمک شایانی به مربیان و ورزشکاران مبتدی برای عملکرد بهتر و پیشگیری از آسیب های ورزشی کند (15) و همچنین مقایسه ضربات و تکنیک ها بتواند در بهبود عملکرد ورزشکاران مؤثر باشد و آن‌ها را به اوج عملکرد در رشته های مختلف برساند و به فهم بیشتر تفاوت های تکنیکی موجود در بین رشته ها کمک کند، در این راستا یکی از راه های سنجیدن بهتر حرکات استفاده از دستگاه تجزیه‌وتحلیل حرکتی می باشد (16)، لذا با توجّه به توضیحات فوق محقق در مطالعه حاضر بر آن است که تفاوت در عملکرد افراد ماهر در تکنیک لگدزدن چرخشی رزمی کاران تکواندو و ووشو تا چه اندازه است؟
روش شناسی
روش تحقیق حاضر از نوع علی- مقایسه ای بوده که به‌صورت میدانی انجام شد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل ورزشکاران پسر ماهر تکواندو و ووشو استان خراسان رضوی بودند که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند که شامل 12 نفر ورزشکار در 2 رشته تکواندو و ووشو بود که در گروه های 6 نفره برای هر رشته جهت شرکت در این تحقیق موافقت کردند (17). معیار ورود به پژوهش این بود که ورزشکاران ماهر باید حداقل 5 سال آموزش منظم دیده باشند و در سطح بالایی در رتبه‌بندی رشته خود در سطح کشور قرار داشته باشند و در رده سنی بالای 18 سال باشند و معیار خروج داشتن هرگونه نقص یا بیماری یا مشکلی که منجر شود در روز آزمایش فرد نتواند به‌درستی تکنیک لگدزدن چرخشی را اجرا کند و یا در محل مورد آزمایش حضور نیافتن، بود. روش نمونه گیری تحقیق حاضر در دسترس و از حیث هدف کاربردی می باشد.
در پژوهش حاضر پس از اینکه آزمودنی ها با توجّه به رشته ورزشی به 2 گروه تکواندو و ووشو تقسیم بندی شدند، در 3 تکرار آزمایشی از آنان خواسته شد تا به آدمک ضربه چرخشی پا بزنند تا با چگونگی موقعیّت آشنایی پیدا کنند و برای آزمایش اصلی، در نهایت 3 ضربه اصلی را به آدمک زدند و در بین هر ضربه 30 ثانیه استراحت کردند. آزمودنی های پس از هر ضربه حس خود را نسبت به چگونگی ضربه خود اعلام کرده و در نهایت پس از 3 ضربه، بهترین ضربه از نظر آزمودنی ثبت شد (12).
برای آنالیز و ثبت ضربات، آزمایشگاه آنالیز حرکت تربیت‌بدنی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد دارای 8 دوربین آنالیز حرکت بود که قبل از انجام ضربه باید خطای آن‌ها صفر می شد (کالیبره کردن دوربین ها برای شروع ضربه)، پس از کالیبره کردن محیط، مارکرها روی بدن آزمودنی ها نصب می شدند. با نصب مارکر نوری به بدن آزمودنی در قسمت پیشانی، شانه ها، آرنج، مچ دست، بالا و پایین جناغ سینه، مهره C5، مفصل بالائی ران پا، میانه استخوان ران (داخل و خارج)، مفصل زانو (داخل و خارج)، میانه استخوان ساق پا (داخل و خارج)، قوزک خارجی و داخلی پا، پاشنه و انگشت شصت پا و انگشت کوچک پا تمامی حرکات ضربه زدن را ثبت کرده (17) و با استفاده از داده های نرم افزاری به تجزیه‌وتحلیل پرداختیم. ابزار این مطالعه دستگاه موشن آنالایزر (هشت دوربینه مدل کوالیسیس ۵۰۰ ساخت کشور سوئد) که هم‌زمان با اتصال به رایانه حرکت ها را با دقت بسیار بالایی تجزیه‌وتحلیل می کرد، استفاده شد. قابل‌ذکر است که این دستگاه دارای روایی و ثبات قابل‌قبول و مناسب برای آنالیز حرکات بود. پس از جمع آوری اطلاعات به‌وسیله دوربین ها، به‌وسیله نرم‌افزار  QTM که نرم‌افزار تخصصی تجزیه‌وتحلیل در کامپیوتر می باشد، بهترین ضربه برای هر فرد جهت تجزیه‌وتحلیل استفاده شد و از آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای نرمال بودن داده ها و آزمون تی زوجی برای مقایسه کمیت های کینماتیکی بین دو نوع ورزشکاران در رشته های تکواندو و ووشو استفاده شد. از نرم افزار آماری SPSS نسخه 21 در سطح معناداری 05/0 برای بررسی و تحلیل داده ها استفاده شد (18). پیش از اجرای آزمون، شرکت کنندگان برگه رضایت شرکت در پژوهش را تکمیل کردند و به شرکت کنندگان اطمینان داده شده که نام و کلیه اطلاعاتی که از آن‌ها گرفته شده محرمانه باقی خواهد ماند و پس از توضیح کامل تست برای افراد شرکت کننده، به آنان این اجازه داده شد که در هر مرحله از پژوهش آزادانه بتواند از مطالعه خارج شوند.
نتایج
در جدول 1 مشخصات فردی افراد شرکت کننده در این مطالعه شامل قد و وزن و شاخص توده بدنی نشان داده شده است.

در جدول 2 نتایج آزمون t مستقل برای حداکثر سرعت لگدزدن چرخشی ورزشکاران ماهر تکواندو و ووشو (ساندا) نشان داد که تفاوت معنی‌داری در متغیرهای مدت‌زمان ضربه (رفت‌وبرگشت پا)، حداکثر سرعت پا تا لحظه برخورد، سرعت پا در لحظه برخورد و زاویه زانو در لحظه برخورد در رشته های ووشو (ساندا) و تکواندو وجود ندارد اما تفاوت معنی داری در متغیرهای حداکثر زاویه زانو در فلکشن، زاویه فلکشن ران در لحظه برخورد، زاویه جانبی (y و z) ران در لحظه برخورد، مقدار چرخش داخلی لگن) برحسب زاویه، مقدار چرخش جانبی به بیرون لگن، حداکثر میزان تغییرات زاویه ای داخلی ران برحسب زمان و حداکثر میزان تغییرات زاویه ای جانبی لگن برحسب زمان وجود دارد.

بحث
هدف از مطالعه حاضر مقایسه الگوی بیومکانیکی تکنیک لگدزدن چرخشی هنرجویان ماهر رزمی در رشته های تکواندو و ووشو (ساندا) بود که نتایج مطالعه تفاوت معنی داری در متغیرهای مدت‌زمان ضربه (رفت‌وبرگشت پا)، حداکثر سرعت پا تا لحظه برخورد، سرعت پا در لحظه برخورد، زاویه زانو در لحظه برخورد و زاویه چرخش داخلی ران در رشته های ووشو (ساندا) و تکواندو نشان نداد، اما تفاوت معنی داری در متغیرهای حداکثر زاویه زانو در محور فلکشن، زاویه فلکشن ران در لحظه برخورد، زاویه جانبی (y و z) ران در لحظه برخورد، مقدار چرخش داخلی لگن (برحسب زاویه)، مقدار چرخش جانبی به بیرون لگن، حداکثر میزان تغییرات زاویه ای داخلی ران برحسب زمان و حداکثر میزان تغییرات زاویه ای جانبی لگن برحسب زمان را نشان داد.
در خصوص متغیرهای مدت‌زمان ضربه (رفت‌وبرگشت پا)، حداکثر سرعت پا تا لحظه برخورد و سرعت پا در لحظه برخورد (سه متغیر اول در جدول) علی‌رغم اینکه این سه متغیر به لحاظ مقایسه آماری معنی دار نشده اند اما با نگاهی به جدول و مقایسه این سه متغیر در دو رشته تکواندو و ووشو متوجه می شویم که مدت‌زمان ضربه (رفت‌وبرگشت پا) در ووشو (ساندا) نسبت به تکواندو اندکی بیشتر است که علت این امر را می توان احتمالاً در متغیر حداکثر زاویه زانو در محور عمودی است جستجو کرد، زیرا همان‌طور که در جدول مشاهده می شود قبل از ضربه ووشوکاران پای خود را بیشتر از مفصل زانو نسبت به تکواندوکاران خم می-کنند که این امر طبیعتاً موجب زمان طولانی تری در مدت‌زمان ضربه (رفت‌وبرگشت پا) می شود (19)، از طرفی دیگر در متغیر حداکثر سرعت پا تا لحظه برخورد با توجه به عدم معنی داری، نشان‌دهنده سرعت پای بیشتر در تکواندوکاران است زیرا زمان ضربه کمتری نسبت به ووشوکاران در جدول دارند زیرا همان‌طور که قبلاً هم بیان شد قبل از ضربه پا را کمتر خم می  کنند که موجب طی مسافت کمتر و زمان رفت‌وبرگشت کوتاه تر و طبیعتاً سرعت بیشتر می شود (19). در متغیر سرعت پا در لحظه برخورد نیز بااینکه تفاوت معنی دار نیست اما تفاوت به مقدار کمی به نفع تکواندوکاران است که احتمالاً به‌این‌علت است که پا را کمتر باز می کنند و فقط نیاز به ضربات سریع دارند، لذا در لحظه برخورد پای آن‌ها سرعت بیشتری نسبت به ووشوکاران دارد (12)، زیرا در ووشوکاران فاکتور قدرت در ضربه مهم است و اگر ضربه قدرت کمی داشته باشد، امتیاز کسب نمی کنند (15).
در خصوص متغیر حداکثر زاویه زانو در محور عمودی به نظر می رسد با توجه به اینکه در ووشو ضربات باید با برخورد محکم و صدای بیشتر منجر به امتیاز شود لذا احتمالاً هنگام فلکشن زانو در ووشو بایستی پا بیشتر خم شود تا بتواند تولید نیروی بیشتری کند و ضربه محکم تری زده شود، درصورتی‌که در تکواندو نیاز به ضربه خیلی شدید برای کسب امتیاز نمی باشد و فقط باید به منطقه خاصی از بدن حریف برای کسب امتیاز ضربه زده شود (3)، همچنین در خصوص زاویه زانو در لحظه برخورد غیر معنی دار بودن نتایج احتمالاً ممکن است به دلیل این باشد که در هر دو رشته تکواندو و ووشو ورزشکاران هنگام ضربه سعی می کنند پا (زانو) را تا آخر باز کنند تا به حریف برخورد کند (3)، لذا به نظر می رسد که علت عدم تفاوت همین باشد. در مورد زاویه فلکشن ران در لحظه برخورد با توجه به اینکه در ووشو (ساندا) ضربات به بالای زانو امتیاز دارد ولی در تکواندو ضربات کمر به بالا امتیاز دارد و هرچه ضربه به قسمت های بالاتر (سر) برخورد کند امتیاز بیشتری دارد (20, 21)، لذا به نظر می رسد که تکواندوکاران تمایل بیشتری به ضربه زدن به نواحی بالاتر بدن نسبت به ووشوکاران دارند (13, 22)، بنابراین تکواندوکاران تمایل به باز کردن بیشتر پا برای ضربه زدن به نقاط بالاتر در بدن حریف دارند که این نتایج با نتایج مطالعه لی و همکاران (2005) نیز همخوان است.
در مورد زاویه جانبی (y و z) ران در لحظه برخورد نیز تفاوت معنی داری وجود دارد که این نتایج با نتایج مطالعه گاواگان و سایرز  (2017) هم خوان است و علت تفاوت نیز به نظر می رسد با توجه به اینکه این زاویه در سانداکاران کمتر است احتمالاً به علت نیاز به‌شدت ضربه بیشتر در ووشوکاران نسبت به تکواندوکاران برای کسب امتیاز باشد (12).
در خصوص مقدار چرخش داخلی لگن (برحسب زاویه) و مقدار چرخش جانبی به بیرون لگن باید در نظر داشت که چرخش داخلی بیشتر لگن در ووشوکاران نسبت به تکواندوکاران احتمالاً به علت نیاز به قدرت بیشتر در ضربه زدن برای کسب امتیاز باشد که این نتایج با نتایج مطالعه گراها و پنگستو  (2023) همخوان است (15)، درحالی‌که تکواندوکاران به علت عدم نیاز به‌شدت بسیار زیاد ضربه چرخش داخلی کمتری به لگن خود هنگام ضربه دارند (12) و از طرف دیگر قبل از ضربه و هنگام چرخش به بیرون به‌صورت طبیعی چرخش به بیرون لگن در ووشوکاران کمتر است (چون چرخش به داخل در آن‌ها بیشتر است و میزان چرخش لگن محدود است) و تکواندوکاران چون چرخش به داخل کمتری دارند، لذا احتمالاً چرخش به خارج آن‌ها بیشتر است (17).
در متغیر حداکثر میزان تغییرات زاویه ای داخلی ران برحسب زمان، همان طور که قبلاً نیز اشاره شد تکواندوکاران بیشتر باید ضربات سریع بزنند ولی نیاز به ضربات با شدت برخورد زیاد با حریف ندارند (23) ولی در ساندا با توجه به اینکه برای کسب امتیاز حتماً باید ضربه شدت نسبتاً زیادی داشته باشد، لذا احتمالاً تکواندوکاران سعی می کنند هنگام ضربه پا را سریع‌تر به حریف برسانند (12)، ولی در عوض ووشوکاران کمی سرعتشان کمتر است و روی قدرت بیشتر در ضربه برای کسب امتیاز تمرکز می کنند (15) و در حداکثر میزان تغییرات زاویه ای جانبی لگن برحسب زمان با توجه به ضربات قوی تر در ووشو نسبت به تکواندو (15) جهت کسب قطعی امتیاز، نیاز است تا ووشوکاران قبل از ضربه پا را به عقب تر ببرند (دورخیز بیشتر پا برای ضربه محکم تر) تا بتوانند ضربه شدیدتری به حریف برای کسب امتیاز بزنند، یعنی هم ران را قبل از ضربه به عقب تر می برند و هم زانو را نسبت به تکواندوکاران بیشتر خم می کنند (3).
نتیجه گیری نهایی
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر می توان نتیجه گرفت در اکثر متغیرهای کینماتیکی ضربه لگدزدن چرخشی بین دو رشته تکواندو و ووشو تفاوت وجود دارد که این تفاوت احتمالاً به علت نوع ضربات در تکواندو و ووشو باشد، زیرا احتمالاً ضربات متفاوتی در هر یک از رشته های بررسی شده مورد نیاز است. در ووشو نیاز به ضربات با قدرت بیشتر جهت کسب امتیاز است درصورتی‌که در تکواندو فقط نیاز به ضربات سریع جهت برخورد به نقاط خاصی از لباس حریف که دارای سنسورهای حساس به ضربه برای کسب امتیاز است و نیازی به ضربات با شدت خیلی زیاد مثل ضربات ووشو نیست.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی به‌طور کامل در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند در صورت تمایل از پژوهش خارج شوند همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند و اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش های پژوهش حاضر مشارکت داشته اند.
تعارض
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.