دوره 11، شماره 4 - ( 12-1404 )
جلد 11 شماره 4 صفحات 464-438 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hassan M F A, Abdulkareem O W. Effects of an Integrated Balance and Muscle Tension Control Training Program on Kinematic Variables and Defensive Accuracy in Volleyball Players. J Sport Biomech 2026; 11 (4) :438-464
URL: http://biomechanics.iauh.ac.ir/article-1-425-fa.html
URL: http://biomechanics.iauh.ac.ir/article-1-425-fa.html
حسن منیر فاضل علی، عبدالکریم عمر ولید. تأثیر یک برنامه تمرینی ترکیبی تعادل و کنترل تنش عضلانی بر متغیرهای کینماتیکی و دقت دفاع در بازیکنان والیبال. مجله بیومکانیک ورزشی. 1404; 11 (4) :438-464
1- دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه بغداد، بغداد، عراق.
متن کامل [PDF 1796 kb]
(150 دریافت)
| چکیده (HTML) (413 مشاهده)
متن کامل: (135 مشاهده)
مقدمه
والیبال یک ورزش پرفشار و متناوب است که ترکیبی از قدرت، چابکی، هماهنگی و کنترل دقیق عصبی ـ عضلانی را در بر می‌گیرد. توانایی حفظ مرکز ثقل بدن و تنظیم تنش عضلانی از ویژگی‌های مهم عملکرد دفاعی در این ورزش است و به میزان زیادی به توانایی بازیکن در حفظ تعادل بدن در شرایط ناپایدار مانند مسدود کردن ضربات، دریافت توپ و حرکات سریع جانبی بستگی دارد (1). این توانایی‌ها علاوه بر نقش مهم در موفقیت ورزشی، در پیشگیری از آسیب‌های ورزشی نیز مؤثر هستند (2). تعادل با بسیاری از جنبه‌های فیزیکی ثبات بدنی در ارتباط است و می‌تواند باعث واکنش سریع‌تر، اجرای بهینه حرکات و کاهش احتمال آسیب‌دیدگی شود (3،4). همچنین توانایی کنترل تنش عضلانی اهمیت زیادی دارد، زیرا بازیکن باید بتواند بین انقباض‌های شدید و رهاسازی به‌موقع عضلات تعادل برقرار کند تا ضمن حفظ تکنیک مناسب، از خستگی زودرس ناشی از حرکات انفجاری جلوگیری شود (5). پژوهش‌های پیشین نشان داده‌اند که تمرینات تعادلی و تسهیل عصبی ـ عضلانی حس عمقی (PNF) سبب بهبود هماهنگی عصبی ـ عضلانی و پایداری مفاصل می‌شوند (3، 6).
علاوه بر تعادل، کنترل تنش عضلانی یکی از اجزای اساسی عملکرد ورزشی است، به‌ویژه در ورزش‌هایی مانند والیبال که حرکات سریع و تکراری دفاعی در آن نقش اصلی دارد. کنترل تنش عضلانی به توانایی ورزشکار در تنظیم میزان انقباض و انبساط گروه‌های عضلانی متناسب با نیاز حرکتی گفته می‌شود (7). تنظیم مؤثر تنش عضلانی موجب بهبود هماهنگی حرکتی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و جلوگیری از انقباضات غیرضروری می‌شود که ممکن است سرعت حرکت را کاهش داده یا موجب خستگی زودرس گردد (8). از سوی دیگر، ضعف در کنترل تنش عضلانی می‌تواند خطر آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد و کاهش دقت حرکتی در فعالیت‌های پرفشار را افزایش دهد (9). روش‌های مختلفی برای بهبود کنترل تنش عضلانی پیشنهاد شده‌اند، از جمله تمرینات PNF، تکنیک‌های آرام‌سازی و برنامه‌های ترکیبی قدرتی ـ انعطافی. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این روش‌ها باعث افزایش کارایی عصبی ـ عضلانی، بهبود روانی حرکت و هماهنگی بهتر بین عضلات موافق و مخالف در حرکات پیچیده ورزشی می‌شوند (12-10). با این حال، بیشتر مطالعات پیشین این روش‌ها را به‌صورت جداگانه بررسی کرده‌اند و اثر ترکیبی آن‌ها به‌ویژه در ارتباط با عملکرد دفاعی در والیبال کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است.
با وجود شواهد موجود درباره تأثیر مثبت تمرینات تعادلی و کنترل تنش عضلانی، پژوهش‌هایی که تأثیر همزمان این دو عامل در قالب یک برنامه تمرینی یکپارچه را بررسی کرده باشند، بسیار محدودند. بیشتر مطالعات یا بر تمرینات حس عمقی برای بهبود کنترل اندام تحتانی و عملکرد دفاعی تمرکز داشته‌اند (13،14)، یا اثر برنامه‌های کنترل تنش عضلانی بر انعطاف‌پذیری و کارایی عصبی ـ عضلانی را بررسی کرده‌اند (15). چنین رویکردهای مجزا، اثرات هم‌افزایی احتمالی بین این دو مؤلفه را نادیده گرفته‌اند. همچنین مطالعات اندکی وجود دارد که تأثیر این نوع تمرینات ترکیبی را بر متغیرهای کینماتیکی مانند زوایای مفاصل زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه و ارتباط آن‌ها با دقت عملکرد دفاعی در والیبال بررسی کرده باشند (16). بنابراین، نیاز به پژوهشی احساس می‌شود که با طراحی یک برنامه تمرینی تلفیقی شامل تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی، تأثیر همزمان این دو مؤلفه را بر کارایی بیومکانیکی و عملکرد دفاعی ارزیابی کند. نوآوری پژوهش حاضر در این است که با ترکیب تمرینات حس عمقی (برای بهبود تعادل) و تمرینات هدفمند کنترل تنش عضلانی، اثرات آن‌ها را بر متغیرهای خاص عملکرد دفاعی در والیبال بررسی می‌کند. نتایج این پژوهش می‌تواند الگویی علمی و مبتنی بر شواهد برای طراحی برنامه‌های تمرینی در والیبال و سایر ورزش‌های پویای پرشدت ارائه دهد.
روش شناسی
طرح پژوهش
در این پژوهش، گروه تجربی یک برنامه تمرینی ترکیبی را اجرا کرد، در حالی‌که گروه کنترل برنامه معمول تمرینی خود را ادامه داد (دو گروه موازی). برای بررسی اثر مداخله، آزمون‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون بر اساس اندازه‌گیری‌های تعادل پویا، فعالیت عضلات اندام تحتانی (بر اساس sEMG)، متغیرهای کینماتیکی و دقت مهارت‌های دفاعی انجام گرفت. همچنین سن، قد، وزن و سابقه تمرینی شرکت‌کنندگان به‌عنوان ویژگی‌های پایه پیش از شروع مداخله ثبت شد تا همگنی گروه‌ها مورد اطمینان قرار گیرد.
شرکت‌کنندگان
نمونه شامل چهارده بازیکن مرد از تیم لیگ برتر والیبال باشگاه ال‌جیش عراق بود که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند تا از یکنواختی از نظر سطح رقابت و سابقه تمرینی اطمینان حاصل شود. همه شرکت‌کنندگان پس از آگاهی کامل از اهداف، روش‌ها، خطرات احتمالی و مزایای پژوهش، فرم رضایت‌نامه آگاهانه را امضا کردند. برای برآورد حجم نمونه پیش از انجام پژوهش، از نرم‌افزار G*Power استفاده شد. محاسبات بر اساس اندازه اثر متوسط (25/0)، سطح معناداری 05/0 و توان آماری 80/0 برای تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های تکراری (دو گروه و دو زمان اندازه‌گیری) انجام شد. نتایج نشان داد که برای دستیابی به توان آماری مناسب، حداقل به 24 شرکت‌کننده نیاز است. با این حال، به‌دلیل محدود بودن تعداد بازیکنان تیم به 14 نفر، افزایش حجم نمونه ممکن نبود. این محدودیت می‌تواند قابلیت تعمیم نتایج را به سایر تیم‌ها یا سطوح رقابتی کاهش دهد. با این وجود، استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری معتبر و پایا، یافته‌های پژوهش را در چارچوب نمونه موجود قابل اعتماد می‌سازد. گروه تجربی (7 = n) برنامه تمرینی تلفیقی را اجرا کرد و گروه کنترل (7 = n) تمرینات معمول خود را ادامه داد. همان‌گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود، در مقادیر پایه بین دو گروه از نظر سن، قد، وزن و سابقه تمرینی اختلاف معناداری وجود نداشت و این موضوع نشان‌دهنده هم‌ارزی گروه‌ها پیش از شروع دوره مداخله بود.
والیبال یک ورزش پرفشار و متناوب است که ترکیبی از قدرت، چابکی، هماهنگی و کنترل دقیق عصبی ـ عضلانی را در بر می‌گیرد. توانایی حفظ مرکز ثقل بدن و تنظیم تنش عضلانی از ویژگی‌های مهم عملکرد دفاعی در این ورزش است و به میزان زیادی به توانایی بازیکن در حفظ تعادل بدن در شرایط ناپایدار مانند مسدود کردن ضربات، دریافت توپ و حرکات سریع جانبی بستگی دارد (1). این توانایی‌ها علاوه بر نقش مهم در موفقیت ورزشی، در پیشگیری از آسیب‌های ورزشی نیز مؤثر هستند (2). تعادل با بسیاری از جنبه‌های فیزیکی ثبات بدنی در ارتباط است و می‌تواند باعث واکنش سریع‌تر، اجرای بهینه حرکات و کاهش احتمال آسیب‌دیدگی شود (3،4). همچنین توانایی کنترل تنش عضلانی اهمیت زیادی دارد، زیرا بازیکن باید بتواند بین انقباض‌های شدید و رهاسازی به‌موقع عضلات تعادل برقرار کند تا ضمن حفظ تکنیک مناسب، از خستگی زودرس ناشی از حرکات انفجاری جلوگیری شود (5). پژوهش‌های پیشین نشان داده‌اند که تمرینات تعادلی و تسهیل عصبی ـ عضلانی حس عمقی (PNF) سبب بهبود هماهنگی عصبی ـ عضلانی و پایداری مفاصل می‌شوند (3، 6).
علاوه بر تعادل، کنترل تنش عضلانی یکی از اجزای اساسی عملکرد ورزشی است، به‌ویژه در ورزش‌هایی مانند والیبال که حرکات سریع و تکراری دفاعی در آن نقش اصلی دارد. کنترل تنش عضلانی به توانایی ورزشکار در تنظیم میزان انقباض و انبساط گروه‌های عضلانی متناسب با نیاز حرکتی گفته می‌شود (7). تنظیم مؤثر تنش عضلانی موجب بهبود هماهنگی حرکتی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و جلوگیری از انقباضات غیرضروری می‌شود که ممکن است سرعت حرکت را کاهش داده یا موجب خستگی زودرس گردد (8). از سوی دیگر، ضعف در کنترل تنش عضلانی می‌تواند خطر آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد و کاهش دقت حرکتی در فعالیت‌های پرفشار را افزایش دهد (9). روش‌های مختلفی برای بهبود کنترل تنش عضلانی پیشنهاد شده‌اند، از جمله تمرینات PNF، تکنیک‌های آرام‌سازی و برنامه‌های ترکیبی قدرتی ـ انعطافی. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این روش‌ها باعث افزایش کارایی عصبی ـ عضلانی، بهبود روانی حرکت و هماهنگی بهتر بین عضلات موافق و مخالف در حرکات پیچیده ورزشی می‌شوند (12-10). با این حال، بیشتر مطالعات پیشین این روش‌ها را به‌صورت جداگانه بررسی کرده‌اند و اثر ترکیبی آن‌ها به‌ویژه در ارتباط با عملکرد دفاعی در والیبال کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است.
با وجود شواهد موجود درباره تأثیر مثبت تمرینات تعادلی و کنترل تنش عضلانی، پژوهش‌هایی که تأثیر همزمان این دو عامل در قالب یک برنامه تمرینی یکپارچه را بررسی کرده باشند، بسیار محدودند. بیشتر مطالعات یا بر تمرینات حس عمقی برای بهبود کنترل اندام تحتانی و عملکرد دفاعی تمرکز داشته‌اند (13،14)، یا اثر برنامه‌های کنترل تنش عضلانی بر انعطاف‌پذیری و کارایی عصبی ـ عضلانی را بررسی کرده‌اند (15). چنین رویکردهای مجزا، اثرات هم‌افزایی احتمالی بین این دو مؤلفه را نادیده گرفته‌اند. همچنین مطالعات اندکی وجود دارد که تأثیر این نوع تمرینات ترکیبی را بر متغیرهای کینماتیکی مانند زوایای مفاصل زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه و ارتباط آن‌ها با دقت عملکرد دفاعی در والیبال بررسی کرده باشند (16). بنابراین، نیاز به پژوهشی احساس می‌شود که با طراحی یک برنامه تمرینی تلفیقی شامل تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی، تأثیر همزمان این دو مؤلفه را بر کارایی بیومکانیکی و عملکرد دفاعی ارزیابی کند. نوآوری پژوهش حاضر در این است که با ترکیب تمرینات حس عمقی (برای بهبود تعادل) و تمرینات هدفمند کنترل تنش عضلانی، اثرات آن‌ها را بر متغیرهای خاص عملکرد دفاعی در والیبال بررسی می‌کند. نتایج این پژوهش می‌تواند الگویی علمی و مبتنی بر شواهد برای طراحی برنامه‌های تمرینی در والیبال و سایر ورزش‌های پویای پرشدت ارائه دهد.
روش شناسی
طرح پژوهش
در این پژوهش، گروه تجربی یک برنامه تمرینی ترکیبی را اجرا کرد، در حالی‌که گروه کنترل برنامه معمول تمرینی خود را ادامه داد (دو گروه موازی). برای بررسی اثر مداخله، آزمون‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون بر اساس اندازه‌گیری‌های تعادل پویا، فعالیت عضلات اندام تحتانی (بر اساس sEMG)، متغیرهای کینماتیکی و دقت مهارت‌های دفاعی انجام گرفت. همچنین سن، قد، وزن و سابقه تمرینی شرکت‌کنندگان به‌عنوان ویژگی‌های پایه پیش از شروع مداخله ثبت شد تا همگنی گروه‌ها مورد اطمینان قرار گیرد.
شرکت‌کنندگان
نمونه شامل چهارده بازیکن مرد از تیم لیگ برتر والیبال باشگاه ال‌جیش عراق بود که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند تا از یکنواختی از نظر سطح رقابت و سابقه تمرینی اطمینان حاصل شود. همه شرکت‌کنندگان پس از آگاهی کامل از اهداف، روش‌ها، خطرات احتمالی و مزایای پژوهش، فرم رضایت‌نامه آگاهانه را امضا کردند. برای برآورد حجم نمونه پیش از انجام پژوهش، از نرم‌افزار G*Power استفاده شد. محاسبات بر اساس اندازه اثر متوسط (25/0)، سطح معناداری 05/0 و توان آماری 80/0 برای تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های تکراری (دو گروه و دو زمان اندازه‌گیری) انجام شد. نتایج نشان داد که برای دستیابی به توان آماری مناسب، حداقل به 24 شرکت‌کننده نیاز است. با این حال، به‌دلیل محدود بودن تعداد بازیکنان تیم به 14 نفر، افزایش حجم نمونه ممکن نبود. این محدودیت می‌تواند قابلیت تعمیم نتایج را به سایر تیم‌ها یا سطوح رقابتی کاهش دهد. با این وجود، استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری معتبر و پایا، یافته‌های پژوهش را در چارچوب نمونه موجود قابل اعتماد می‌سازد. گروه تجربی (7 = n) برنامه تمرینی تلفیقی را اجرا کرد و گروه کنترل (7 = n) تمرینات معمول خود را ادامه داد. همان‌گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود، در مقادیر پایه بین دو گروه از نظر سن، قد، وزن و سابقه تمرینی اختلاف معناداری وجود نداشت و این موضوع نشان‌دهنده هم‌ارزی گروه‌ها پیش از شروع دوره مداخله بود.
تجهیزات و ابزارهای اندازه‌گیری
تعادل پویا با استفاده از آزمون تعادل Y اندام تحتانی (YBT) ارزیابی شد. این آزمون در حالت استاندارد و با سه جهت دستیابی شامل قدامی، خلفی ـ داخلی و خلفی ـ خارجی انجام گرفت. فاصله دستیابی با استفاده از فرمول (فاصله دستیابی ÷ طول پا × ۱۰۰) نرمال‌سازی شد. پس از یک جلسه آشنایی، هر شرکت‌کننده سه تلاش موفق در هر پا و در هر جهت دستیابی انجام داد. تلاش‌های نامعتبر، مانند بلند کردن پای تکیه‌گاه یا استفاده از دست برای حفظ تعادل، تکرار شدند. آزمون YBT دارای پایایی بالا (ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای حدود 85/0 تا 93/0) و روایی مناسب برای استفاده در ورزشکاران گزارش شده است.
در این پژوهش، امتیازات اندام غالب و غیرغالب به‌طور جداگانه محاسبه و در جدول ارائه شد تا امکان تحلیل دقیق‌تر عملکرد تعادلی هر اندام فراهم شود. همچنین امتیاز ترکیبی هر اندام از میانگین سه جهت دستیابی به‌دست آمد (17).
فعالیت عضلات اندام تحتانی با استفاده از الکترومایوگرافی سطحی بی‌سیم ارزیابی شد. عضلات هدف شامل رکـتوس فموریس، بای‌سپس فموریس و گاستروکنمیوس داخلی بودند که به‌ترتیب نمایانگر گروه‌های عضلانی چهارسر، همسترینگ و ساق پا هستند. این عضلات به دلیل نقش کلیدی در پایداری پاسچرال، حرکات جانبی دفاعی و فرودهای پرشی در والیبال انتخاب شدند. سیگنال‌های sEMG برای هر فرد بر اساس حداکثر انقباض ایزومتریک ارادی (MVIC) و طبق دستورالعمل‌های SENIAM نرمال‌سازی شدند تا مقایسه بین افراد امکان‌پذیر گردد و فعالیت عضلانی به‌صورت درصدی از حداکثر ظرفیت (%MVIC) بیان شود. ثبت فعالیت عضلانی به‌صورت پیوسته در طول اجرای کامل وظیفه دفاعی انجام شد و مقادیر میانگین مربعات (RMS) هم برای کل مدت زمان حرکت و هم در نقاط اوج انقباض محاسبه گردید. این روش، ارزیابی جامعی از کنترل تنش عضلانی فراهم می‌کند و توانایی ورزشکار در تنظیم پویا و متناسب فعالیت عضلات در حین حرکات ورزشی عملکردی را نشان می‌دهد (18).
ارزیابی‌ها در هر دو اندام غالب و غیرغالب انجام شد. انتخاب این عضلات به‌دلیل نقش آن‌ها در کنترل تعادل و حرکات حفاظتی مانند پرش، فرود و جابجایی‌های جانبی در والیبال بود (۱۹). با توجه به تفاوت قدرت عضلانی بین دو سمت بدن، ارزیابی بر اندام غالب تمرکز داشت، اما اندام غیرغالب نیز برای مقایسه و شناسایی تفاوت‌های احتمالی در فعال‌سازی عضلانی بررسی شد. در مرحله حرکت پویا، داده‌ها از الکترودهای سطحی در طول حرکات دفاعی شامل پرش برای سدکردن توپ و جابجایی‌های جانبی جمع‌آوری شدند، زیرا این حرکات نیازمند بیشترین فعالیت عضلانی هستند و امکان تحلیل دقیق رفتار عضلات در شرایط واقعی مسابقه را فراهم می‌کنند. برای آماده‌سازی پوست، ابتدا موهای محل تراشیده، سپس با سایش ملایم و الکل تمیز شد. الکترودها مطابق دستورالعمل SENIAM (۲۰) و با فاصله حدود ۲۰ میلی‌متر و موازی با تارهای عضلانی قرار داده شدند. داده‌ها با نرخ نمونه‌برداری حداقل ۱۰۰۰ هرتز جمع‌آوری، با فیلتر میان‌گذر ۲۰ تا ۴۵۰ هرتز و ناچ فیلتر۵۰ هرتز برای حذف نویز برق شهری اعمال شد. سپس سیگنال‌ها رکتفیه و با پنجره RMS به طول ۵۰ میلی‌ثانیه هموارسازی شدند.
متغیرهای کینماتیکی شامل زوایای زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه با استفاده از دوربین‌های فیلم‌برداری سرعت بالا (۱۲۰ فریم بر ثانیه) که روی سه‌پایه در فاصله ۵ تا ۸ متری و عمود بر صفحه حرکت نصب شده بودند، ثبت شدند. در مجموع ده نشانگر بازتابی روی نقاط آناتومیکی شاخص نصب شد: خار خاصره‌ای قدامی‌ـ‌فوقانی و خلفی‌ـ‌فوقانی (برای ردیابی لگن)، تروکانتر بزرگ (برای حرکت ران)، اپی‌کوندیل خارجی زانو (برای حرکت زانو)، قوزک خارجی (برای مچ پا)، زائده آکرومیون (برای شانه)، اپی‌کوندیل خارجی آرنج (برای حرکت آرنج) و مهره C7 (برای حرکات تنه). در این پژوهش، زوایای مفصلی در فازهای جهش، پرواز و فرود در مهارت‌های دفاعی و نیز در حرکات جانبی مربوط به سدکردن و هدایت توپ تحلیل شدند. هر شرکت‌کننده سه اجرای موفق برای هر وظیفه انجام داد و میانگین سه تکرار برای تحلیل آماری استفاده شد تا پایایی نتایج افزایش یابد و تأثیر مقادیر پرت کاهش پیدا کند. این روش امکان ارزیابی دقیق‌تر تغییرات کینماتیکی ناشی از برنامه تمرینی ترکیبی را فراهم کرد. نقاط آناتومیکی به‌عنوان مرجع برای تعریف زوایای مفصلی در نظر گرفته شدند تا اندازه‌گیری دقیق‌تر انجام شود. زوایای مفصلی بر اساس راستای طبیعی قطعات بدنی تعریف شدند؛ به‌عنوان مثال، زاویه زانو بین ران و ساق، و زاویه آرنج بین بازو و ساعد محاسبه شد. یک قاب کالیبراسیون با نشانگرهای مدرج برای تعیین مقیاس پیکسل به سانتی‌متر مورد استفاده قرار گرفت.
برای هر مفصل، صفحه حرکتی خاص در نظر گرفته شد: انعطاف و بازشدگی زانو در صفحه ساجیتال، دور و نزدیک شدن ران در صفحه فرونتال، خم و بازشدگی شانه در صفحه ساجیتال، دور و نزدیک شدن شانه در صفحه فرونتال، خم و بازشدگی آرنج در صفحه ساجیتال، خم شدن پشتی و پلانتار مچ پا در صفحه ساجیتال، و خم شدن جانبی و چرخش تنه به‌ترتیب در صفحات فرونتال و عرضی اندازه‌گیری شدند. این روش موجب شد زوایای مفصلی برای همه شرکت‌کنندگان با دقت بالا و به‌صورت پایا اندازه‌گیری شوند و حرکت هر مفصل بر اساس صفحه فیزیولوژیکی اصلی آن تحلیل شود. برای کاهش خطای دید (پارالاکس)، محور نوری دوربین‌ها با صفحه حرکت هم‌راستا تنظیم شد و شرایط نوری محیط ثابت نگه داشته شد. تحلیل حرکتی با نرم‌افزار Kinovea (نسخه‌های ۰/۸x و ۰/۹ x) انجام گرفت که دارای پایایی بالا بین ارزیاب‌ها و توافق مناسب با سیستم‌های سه‌بعدی ثبت حرکت است. داده‌های کینماتیکی با استفاده از فیلتر پایین‌گذر Butterworth با فرکانس قطع ۶ هرتز پالایش شدند تا نویزهای فرکانس بالا ناشی از حرکت نشانگرها و لرزش‌های جزئی حذف شود. این فرآیند باعث هموار شدن منحنی‌های زاویه مفصل و بازنمایی دقیق‌تر حرکات بیومکانیکی شد. محاسبه نهایی زوایای مفصل پس از پالایش داده‌ها انجام شد تا اثر نویز اندازه‌گیری کاهش یافته و ارزیابی دقیق تغییرات زوایای زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه در وظایف دفاعی امکان‌پذیر گردد (21-24).
روش اجرا
پیش از آغاز آزمون‌های اصلی، تمامی شرکت‌کنندگان در یک جلسه آشنایی ساختارمند شرکت کردند تا با مراحل اجرای آزمون‌ها آشنا شوند و اثر یادگیری به حداقل برسد. در این جلسه، نحوه اجرای آزمون تعادل Y اندام تحتانی (YBT) و وظایف حرکتی دفاعی به‌صورت کامل توضیح داده شد و سپس تمرین تحت نظارت انجام گرفت. در این مرحله، وضعیت صحیح بدن، نحوه اجرای حرکت و قوانین مربوط به هر وظیفه به شرکت‌کنندگان آموزش داده شد و بازخورد لازم برای اصلاح حرکات غیر استاندارد ارائه گردید. هر جلسه تمرین یا آزمون برای هر شرکت‌کننده حدود دو ساعت به طول انجامید. گروه تجربی به‌مدت شش هفته یک برنامه تمرینی تلفیقی را اجرا کرد که شامل تمرینات تعادل بر روی سطوح ناپایدار، کشش‌های تسهیل عصبی ـ عضلانی حس عمقی (PNF) و تمرینات کنترل تنش عضلانی بود. در این برنامه تمرینی، از تکنیک‌های PNF برای بهبود کنترل تنش عضلانی استفاده شد. هدف از این بخش، بهینه‌سازی تعادل بین انقباض و آرام‌سازی عضلات بود. در پروتکل PNF از الگوی «انقباض ـ رهاسازی» برای تقویت هماهنگی عصبی ـ عضلانی و کاهش هم‌انقباضی‌های غیرضروری در حین حرکات دفاعی خاص والیبال مانند حرکات جانبی، سدکردن توپ و فرود پس از پرش استفاده شد. این پروتکل بر عضلات چهارسر، همسترینگ و گاستروکنمیوس داخلی تمرکز داشت، زیرا این عضلات نقش مهمی در حفظ پایداری پاسچرال و اجرای حرکات انفجاری در والیبال دارند.
جزئیات پروتکل PNF بر اساس الگوی انقباض ـ رهاسازی
تعداد جلسات تمرین سه بار در هفته بود و این تمرینات در برنامه معمول گروه تجربی گنجانده شدند. مدت هر جلسه حدود بیست دقیقه بود و پس از پنج دقیقه گرم‌کردن پویا (مانند تاب دادن پاها یا لانج) برای آماده‌سازی عضلات انجام می‌شد. در این پروتکل، برای گروه‌های عضلانی هدف از توالی‌های انقباض و رهاسازی استفاده شد. برای عضله چهارسر ران، شرکت‌کنندگان در حالت نشسته، حرکت باز کردن زانو را در برابر مقاومت شریک تمرینی یا نوار کشی انجام داده و انقباض ایزومتریک حداکثری را به‌مدت شش ثانیه نگه می‌داشتند، سپس شریک تمرینی به‌مدت ده ثانیه کشش غیرفعال را انجام می‌داد. برای عضله همسترینگ، شرکت‌کنندگان در حالت درازکش به روی شکم، در هنگام خم کردن زانو در برابر مقاومت به‌مدت شش ثانیه انقباض ایجاد می‌کردند و سپس به‌مدت ده ثانیه کشش غیرفعال برای باز شدن زانو انجام می‌دادند. برای عضله گاستروکنمیوس داخلی، شرکت‌کنندگان در حالت ایستاده، حرکت بالا رفتن روی پنجه پا را در برابر مقاومت انجام داده و انقباض را شش ثانیه حفظ می‌کردند، سپس به‌مدت ده ثانیه کشش دورسی‌فلکشن (خم شدن مچ پا به سمت بالا) انجام می‌شد. در هر جلسه، سه ست شامل پنج چرخه انقباض و رهاسازی برای هر گروه عضلانی اجرا شد. بین هر چرخه سی ثانیه و بین گروه‌های عضلانی شصت ثانیه استراحت داده می‌شد تا از خستگی جلوگیری شود. شدت مقاومت تمرین‌ها به‌صورت تدریجی افزایش یافت و بر اساس مقیاس درک شدت تمرین (RPE) بین عدد شش تا هشت از ده تنظیم شد که هر هفته توسط مربیان بازبینی و در صورت نیاز اصلاح می‌گردید. در مرحله رهاسازی هر چرخه، از تنفس دیافراگمی استفاده شد. شرکت‌کنندگان موظف بودند به‌مدت چهار ثانیه از بینی دم و به‌مدت شش ثانیه از دهان بازدم انجام دهند تا به آرام‌سازی عضلات و بهبود کنترل عصبی ـ عضلانی کمک شود. تمرینات PNF روی سطوح پایدار انجام شدند تا ایمنی ورزشکاران حفظ شود و تمرکز اصلی بر تنظیم تنش عضلانی باشد. مربیان در طول تمرین با ارائه بازخورد کلامی، بر وضعیت بدن و ریتم تنفس شرکت‌کنندگان نظارت داشتند. این پروتکل بر اساس پژوهش‌های معتبر طراحی شده بود که اثربخشی PNF را در بهبود هماهنگی عصبی ـ عضلانی و کاهش تنش‌های غیرضروری عضلات در فعالیت‌های پویا تأیید کرده‌اند. همچنین، ساختار هفتگی برنامه تمرینی تلفیقی شامل تمرینات PNF، تمرینات تعادلی و تمرینات اختصاصی ورزشی طی دوره شش‌هفته‌ای در جدول ۲ ارائه شده است.
تعادل پویا با استفاده از آزمون تعادل Y اندام تحتانی (YBT) ارزیابی شد. این آزمون در حالت استاندارد و با سه جهت دستیابی شامل قدامی، خلفی ـ داخلی و خلفی ـ خارجی انجام گرفت. فاصله دستیابی با استفاده از فرمول (فاصله دستیابی ÷ طول پا × ۱۰۰) نرمال‌سازی شد. پس از یک جلسه آشنایی، هر شرکت‌کننده سه تلاش موفق در هر پا و در هر جهت دستیابی انجام داد. تلاش‌های نامعتبر، مانند بلند کردن پای تکیه‌گاه یا استفاده از دست برای حفظ تعادل، تکرار شدند. آزمون YBT دارای پایایی بالا (ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای حدود 85/0 تا 93/0) و روایی مناسب برای استفاده در ورزشکاران گزارش شده است.
در این پژوهش، امتیازات اندام غالب و غیرغالب به‌طور جداگانه محاسبه و در جدول ارائه شد تا امکان تحلیل دقیق‌تر عملکرد تعادلی هر اندام فراهم شود. همچنین امتیاز ترکیبی هر اندام از میانگین سه جهت دستیابی به‌دست آمد (17).
فعالیت عضلات اندام تحتانی با استفاده از الکترومایوگرافی سطحی بی‌سیم ارزیابی شد. عضلات هدف شامل رکـتوس فموریس، بای‌سپس فموریس و گاستروکنمیوس داخلی بودند که به‌ترتیب نمایانگر گروه‌های عضلانی چهارسر، همسترینگ و ساق پا هستند. این عضلات به دلیل نقش کلیدی در پایداری پاسچرال، حرکات جانبی دفاعی و فرودهای پرشی در والیبال انتخاب شدند. سیگنال‌های sEMG برای هر فرد بر اساس حداکثر انقباض ایزومتریک ارادی (MVIC) و طبق دستورالعمل‌های SENIAM نرمال‌سازی شدند تا مقایسه بین افراد امکان‌پذیر گردد و فعالیت عضلانی به‌صورت درصدی از حداکثر ظرفیت (%MVIC) بیان شود. ثبت فعالیت عضلانی به‌صورت پیوسته در طول اجرای کامل وظیفه دفاعی انجام شد و مقادیر میانگین مربعات (RMS) هم برای کل مدت زمان حرکت و هم در نقاط اوج انقباض محاسبه گردید. این روش، ارزیابی جامعی از کنترل تنش عضلانی فراهم می‌کند و توانایی ورزشکار در تنظیم پویا و متناسب فعالیت عضلات در حین حرکات ورزشی عملکردی را نشان می‌دهد (18).
ارزیابی‌ها در هر دو اندام غالب و غیرغالب انجام شد. انتخاب این عضلات به‌دلیل نقش آن‌ها در کنترل تعادل و حرکات حفاظتی مانند پرش، فرود و جابجایی‌های جانبی در والیبال بود (۱۹). با توجه به تفاوت قدرت عضلانی بین دو سمت بدن، ارزیابی بر اندام غالب تمرکز داشت، اما اندام غیرغالب نیز برای مقایسه و شناسایی تفاوت‌های احتمالی در فعال‌سازی عضلانی بررسی شد. در مرحله حرکت پویا، داده‌ها از الکترودهای سطحی در طول حرکات دفاعی شامل پرش برای سدکردن توپ و جابجایی‌های جانبی جمع‌آوری شدند، زیرا این حرکات نیازمند بیشترین فعالیت عضلانی هستند و امکان تحلیل دقیق رفتار عضلات در شرایط واقعی مسابقه را فراهم می‌کنند. برای آماده‌سازی پوست، ابتدا موهای محل تراشیده، سپس با سایش ملایم و الکل تمیز شد. الکترودها مطابق دستورالعمل SENIAM (۲۰) و با فاصله حدود ۲۰ میلی‌متر و موازی با تارهای عضلانی قرار داده شدند. داده‌ها با نرخ نمونه‌برداری حداقل ۱۰۰۰ هرتز جمع‌آوری، با فیلتر میان‌گذر ۲۰ تا ۴۵۰ هرتز و ناچ فیلتر۵۰ هرتز برای حذف نویز برق شهری اعمال شد. سپس سیگنال‌ها رکتفیه و با پنجره RMS به طول ۵۰ میلی‌ثانیه هموارسازی شدند.
متغیرهای کینماتیکی شامل زوایای زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه با استفاده از دوربین‌های فیلم‌برداری سرعت بالا (۱۲۰ فریم بر ثانیه) که روی سه‌پایه در فاصله ۵ تا ۸ متری و عمود بر صفحه حرکت نصب شده بودند، ثبت شدند. در مجموع ده نشانگر بازتابی روی نقاط آناتومیکی شاخص نصب شد: خار خاصره‌ای قدامی‌ـ‌فوقانی و خلفی‌ـ‌فوقانی (برای ردیابی لگن)، تروکانتر بزرگ (برای حرکت ران)، اپی‌کوندیل خارجی زانو (برای حرکت زانو)، قوزک خارجی (برای مچ پا)، زائده آکرومیون (برای شانه)، اپی‌کوندیل خارجی آرنج (برای حرکت آرنج) و مهره C7 (برای حرکات تنه). در این پژوهش، زوایای مفصلی در فازهای جهش، پرواز و فرود در مهارت‌های دفاعی و نیز در حرکات جانبی مربوط به سدکردن و هدایت توپ تحلیل شدند. هر شرکت‌کننده سه اجرای موفق برای هر وظیفه انجام داد و میانگین سه تکرار برای تحلیل آماری استفاده شد تا پایایی نتایج افزایش یابد و تأثیر مقادیر پرت کاهش پیدا کند. این روش امکان ارزیابی دقیق‌تر تغییرات کینماتیکی ناشی از برنامه تمرینی ترکیبی را فراهم کرد. نقاط آناتومیکی به‌عنوان مرجع برای تعریف زوایای مفصلی در نظر گرفته شدند تا اندازه‌گیری دقیق‌تر انجام شود. زوایای مفصلی بر اساس راستای طبیعی قطعات بدنی تعریف شدند؛ به‌عنوان مثال، زاویه زانو بین ران و ساق، و زاویه آرنج بین بازو و ساعد محاسبه شد. یک قاب کالیبراسیون با نشانگرهای مدرج برای تعیین مقیاس پیکسل به سانتی‌متر مورد استفاده قرار گرفت.
برای هر مفصل، صفحه حرکتی خاص در نظر گرفته شد: انعطاف و بازشدگی زانو در صفحه ساجیتال، دور و نزدیک شدن ران در صفحه فرونتال، خم و بازشدگی شانه در صفحه ساجیتال، دور و نزدیک شدن شانه در صفحه فرونتال، خم و بازشدگی آرنج در صفحه ساجیتال، خم شدن پشتی و پلانتار مچ پا در صفحه ساجیتال، و خم شدن جانبی و چرخش تنه به‌ترتیب در صفحات فرونتال و عرضی اندازه‌گیری شدند. این روش موجب شد زوایای مفصلی برای همه شرکت‌کنندگان با دقت بالا و به‌صورت پایا اندازه‌گیری شوند و حرکت هر مفصل بر اساس صفحه فیزیولوژیکی اصلی آن تحلیل شود. برای کاهش خطای دید (پارالاکس)، محور نوری دوربین‌ها با صفحه حرکت هم‌راستا تنظیم شد و شرایط نوری محیط ثابت نگه داشته شد. تحلیل حرکتی با نرم‌افزار Kinovea (نسخه‌های ۰/۸x و ۰/۹ x) انجام گرفت که دارای پایایی بالا بین ارزیاب‌ها و توافق مناسب با سیستم‌های سه‌بعدی ثبت حرکت است. داده‌های کینماتیکی با استفاده از فیلتر پایین‌گذر Butterworth با فرکانس قطع ۶ هرتز پالایش شدند تا نویزهای فرکانس بالا ناشی از حرکت نشانگرها و لرزش‌های جزئی حذف شود. این فرآیند باعث هموار شدن منحنی‌های زاویه مفصل و بازنمایی دقیق‌تر حرکات بیومکانیکی شد. محاسبه نهایی زوایای مفصل پس از پالایش داده‌ها انجام شد تا اثر نویز اندازه‌گیری کاهش یافته و ارزیابی دقیق تغییرات زوایای زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه در وظایف دفاعی امکان‌پذیر گردد (21-24).
روش اجرا
پیش از آغاز آزمون‌های اصلی، تمامی شرکت‌کنندگان در یک جلسه آشنایی ساختارمند شرکت کردند تا با مراحل اجرای آزمون‌ها آشنا شوند و اثر یادگیری به حداقل برسد. در این جلسه، نحوه اجرای آزمون تعادل Y اندام تحتانی (YBT) و وظایف حرکتی دفاعی به‌صورت کامل توضیح داده شد و سپس تمرین تحت نظارت انجام گرفت. در این مرحله، وضعیت صحیح بدن، نحوه اجرای حرکت و قوانین مربوط به هر وظیفه به شرکت‌کنندگان آموزش داده شد و بازخورد لازم برای اصلاح حرکات غیر استاندارد ارائه گردید. هر جلسه تمرین یا آزمون برای هر شرکت‌کننده حدود دو ساعت به طول انجامید. گروه تجربی به‌مدت شش هفته یک برنامه تمرینی تلفیقی را اجرا کرد که شامل تمرینات تعادل بر روی سطوح ناپایدار، کشش‌های تسهیل عصبی ـ عضلانی حس عمقی (PNF) و تمرینات کنترل تنش عضلانی بود. در این برنامه تمرینی، از تکنیک‌های PNF برای بهبود کنترل تنش عضلانی استفاده شد. هدف از این بخش، بهینه‌سازی تعادل بین انقباض و آرام‌سازی عضلات بود. در پروتکل PNF از الگوی «انقباض ـ رهاسازی» برای تقویت هماهنگی عصبی ـ عضلانی و کاهش هم‌انقباضی‌های غیرضروری در حین حرکات دفاعی خاص والیبال مانند حرکات جانبی، سدکردن توپ و فرود پس از پرش استفاده شد. این پروتکل بر عضلات چهارسر، همسترینگ و گاستروکنمیوس داخلی تمرکز داشت، زیرا این عضلات نقش مهمی در حفظ پایداری پاسچرال و اجرای حرکات انفجاری در والیبال دارند.
جزئیات پروتکل PNF بر اساس الگوی انقباض ـ رهاسازی
تعداد جلسات تمرین سه بار در هفته بود و این تمرینات در برنامه معمول گروه تجربی گنجانده شدند. مدت هر جلسه حدود بیست دقیقه بود و پس از پنج دقیقه گرم‌کردن پویا (مانند تاب دادن پاها یا لانج) برای آماده‌سازی عضلات انجام می‌شد. در این پروتکل، برای گروه‌های عضلانی هدف از توالی‌های انقباض و رهاسازی استفاده شد. برای عضله چهارسر ران، شرکت‌کنندگان در حالت نشسته، حرکت باز کردن زانو را در برابر مقاومت شریک تمرینی یا نوار کشی انجام داده و انقباض ایزومتریک حداکثری را به‌مدت شش ثانیه نگه می‌داشتند، سپس شریک تمرینی به‌مدت ده ثانیه کشش غیرفعال را انجام می‌داد. برای عضله همسترینگ، شرکت‌کنندگان در حالت درازکش به روی شکم، در هنگام خم کردن زانو در برابر مقاومت به‌مدت شش ثانیه انقباض ایجاد می‌کردند و سپس به‌مدت ده ثانیه کشش غیرفعال برای باز شدن زانو انجام می‌دادند. برای عضله گاستروکنمیوس داخلی، شرکت‌کنندگان در حالت ایستاده، حرکت بالا رفتن روی پنجه پا را در برابر مقاومت انجام داده و انقباض را شش ثانیه حفظ می‌کردند، سپس به‌مدت ده ثانیه کشش دورسی‌فلکشن (خم شدن مچ پا به سمت بالا) انجام می‌شد. در هر جلسه، سه ست شامل پنج چرخه انقباض و رهاسازی برای هر گروه عضلانی اجرا شد. بین هر چرخه سی ثانیه و بین گروه‌های عضلانی شصت ثانیه استراحت داده می‌شد تا از خستگی جلوگیری شود. شدت مقاومت تمرین‌ها به‌صورت تدریجی افزایش یافت و بر اساس مقیاس درک شدت تمرین (RPE) بین عدد شش تا هشت از ده تنظیم شد که هر هفته توسط مربیان بازبینی و در صورت نیاز اصلاح می‌گردید. در مرحله رهاسازی هر چرخه، از تنفس دیافراگمی استفاده شد. شرکت‌کنندگان موظف بودند به‌مدت چهار ثانیه از بینی دم و به‌مدت شش ثانیه از دهان بازدم انجام دهند تا به آرام‌سازی عضلات و بهبود کنترل عصبی ـ عضلانی کمک شود. تمرینات PNF روی سطوح پایدار انجام شدند تا ایمنی ورزشکاران حفظ شود و تمرکز اصلی بر تنظیم تنش عضلانی باشد. مربیان در طول تمرین با ارائه بازخورد کلامی، بر وضعیت بدن و ریتم تنفس شرکت‌کنندگان نظارت داشتند. این پروتکل بر اساس پژوهش‌های معتبر طراحی شده بود که اثربخشی PNF را در بهبود هماهنگی عصبی ـ عضلانی و کاهش تنش‌های غیرضروری عضلات در فعالیت‌های پویا تأیید کرده‌اند. همچنین، ساختار هفتگی برنامه تمرینی تلفیقی شامل تمرینات PNF، تمرینات تعادلی و تمرینات اختصاصی ورزشی طی دوره شش‌هفته‌ای در جدول ۲ ارائه شده است.
در برنامه تمرینی تلفیقی، کنترل تنش عضلانی به‌صورت نظام‌مند از طریق تمرینات هدفمند توسعه یافت تا توانایی ورزشکاران در جابه‌جایی بین انقباض و رهاسازی عضلات در حین حرکات خاص ورزشی تقویت شود. این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا تنش بیش از حد یا کنترل‌نشده عضلات معمولاً باعث کاهش دقت فنی و تولید نیروی ناکارآمد می‌شود، به‌ویژه در ورزش‌های با شدت بالا. برای رفع این مسئله، از تمرینات کششی پویا و تکنیک‌های PNF به‌عنوان راهبردهای آماده‌سازی و توسعه استفاده شد. پژوهش‌ها به‌طور مداوم نشان داده‌اند که کشش پویا و PNF باعث بهبود هماهنگی عصبی ـ عضلانی، افزایش دامنه حرکتی و کاهش هم‌انقباضی‌های غیرضروری می‌شوند و در نتیجه، کارایی در انجام حرکات پیچیده افزایش می‌یابد (25). به‌طور خاص، در تمرینات PNF از الگوهای «انقباض ـ رهاسازی» برای ایجاد تعادل بهینه میان عضلات موافق و مخالف استفاده شد. این روش تمرینی توانایی ورزشکار را در تولید نیرو توسط یک گروه عضلانی در حالی که گروه مخالف مقاومت بیش از حد نشان نمی‌دهد، بهبود می‌بخشد. نتیجه این فرایند، روان‌تر شدن حرکات و کاهش اتلاف انرژی در فعالیت‌های انفجاری یا تکراری است. این موضوع به‌ویژه در ورزش‌هایی مانند والیبال که نیازمند تغییر سریع جهت، سد کردن توپ یا اتخاذ وضعیت‌های دفاعی دقیق هستند، اهمیت دارد؛ زیرا چنین فعالیت‌هایی نیازمند هماهنگی دقیق چند گروه عضلانی در بازه زمانی بسیار کوتاه است (26).
در برنامه تمرینی تلفیقی، از تمرینات تنفس کنترل‌شده نیز برای بهبود مستقیم توانایی ورزشکاران در تنظیم تنش عضلانی استفاده شد. به‌طور خاص، تنفس دیافراگمی در کنار تمرینات اختصاصی والیبال اجرا گردید. مطالعات نشان داده‌اند که الگوهای تنفس آگاهانه می‌توانند بر فعال‌سازی عصبی ـ عضلانی تأثیر بگذارند و هماهنگی میان عضلات موافق و مخالف را در حرکات پویا بهبود بخشند (27). شدت تمرینات بر اساس مقیاس درک شدت تمرین (RPE) به‌تدریج افزایش یافت و در محدوده ۶ تا ۸ از ۱۰ حفظ شد. این مقدار توسط مربیان در طول دوره تمرینی پایش و تنظیم می‌شد. در مقابل، گروه کنترل برنامه معمول تمرینی والیبال خود را ادامه داد که شامل تمرینات فنی و بدنسازی استاندارد با مدت مشابه بود، اما هیچ تمرین خاصی برای تعادل یا کنترل تنش عضلانی در آن لحاظ نشد.
در آزمون تعادل Y، هر بازیکن والیبال سه تلاش برای هر پا در سه جهت قدامی، خلفی‌ـ‌داخلی و خلفی‌ـ‌خارجی انجام داد. هر دو اندام غالب و غیرغالب ارزیابی شدند تا نمایه‌ای جامع از تعادل اندام تحتانی و میزان عدم تقارن به‌دست آید. تشخیص پای غالب بر اساس سؤالی انجام شد که از بازیکنان پرسیده می‌شد کدام پا را معمولاً برای پرش یا ضربه زدن به توپ استفاده می‌کنند. میانگین امتیاز سه تلاش برای هر پا به‌صورت جداگانه محاسبه شد و علاوه بر آن، امتیاز ترکیبی هر بازیکن با میانگین‌گیری از فواصل نرمال‌شده دستیابی پاهای غالب و غیرغالب بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد محاسبه گردید (۲۸). بین تلاش‌ها ۶۰ تا ۹۰ ثانیه استراحت در نظر گرفته شد تا خستگی کاهش یابد. از میان ۱۴ شرکت‌کننده، ۹ نفر پای غالب راست و ۵ نفر پای غالب چپ داشتند که نشان‌دهنده وجود هر دو نوع غالبیت در نمونه بود. تحلیل کینماتیکی در حین انجام وظایف دفاعی والیبال که شرایط مسابقه را شبیه‌سازی می‌کردند، انجام شد. این وظایف شامل پرش، سد کردن توپ و حرکات جانبی بودند که بدون توپ اجرا شدند تا تمرکز بر مکانیک حرکت حفظ شود. ارتفاع تور برابر با استاندارد مردان (43/2 متر) تنظیم شد. هر حرکت دفاعی سه بار اجرا گردید و میانگین سه تلاش برای تحلیل مورد استفاده قرار گرفت. داده‌های کینماتیکی از لحظه شروع حرکت جانبی یا عمودی تا لحظه فرود جمع‌آوری شدند تا کل توالی حرکت پوشش داده شود.
دقت عملکرد دفاعی در والیبال به‌صورت عملیاتی به میزانی تعریف شد که بازیکنان حرکات دفاعی را بر اساس معیارهای فنی مشخص شامل جای‌گیری صحیح پاها، هم‌ترازی تنه، وضعیت مناسب بازوها و هدایت مؤثر مسیر فرضی توپ اجرا کردند. در این تعریف، دقت تنها به نتیجه حرکت محدود نبود بلکه کیفیت و صحت اجرای حرکات نیز در نظر گرفته شد. این تعریف با رویکرد پژوهش‌های پیشین درباره دقت عملکرد در ورزش همسو است، جایی که دقت به‌عنوان میزان شباهت اجرای واقعی با الگوی هدف یا مدل فنی مطلوب توصیف می‌شود (۲۹،۳۰). در والیبال، دقت عملکرد به توانایی ورزشکار در جای‌گیری بهینه بدن در فضا و کنترل الگوهای کینماتیکی مرتبط با واکنش‌های موفق دفاعی ارتباط دارد (۳۱). بر همین اساس، در این پژوهش، دقت دفاعی بر اساس معیارهای از پیش تعیین‌شده و از طریق تحلیل ویدئویی ارزیابی شد که هم کیفیت بیومکانیکی اجرا و هم موفقیت عملکرد دفاعی را در نظر می‌گرفت.
تمام مراحل آزمون در سالن والیبال سرپوشیده و در شرایط نوری استاندارد انجام گرفت. شرکت‌کنندگان از کفش و لباس تمرینی معمول خود استفاده کردند تا شرایط آزمون مشابه تمرین واقعی باشد. جلسات آزمون در بازه زمانی ثابت دو ساعته در ساعات عصر برگزار شد تا تأثیر تغییرات ریتم شبانه‌روزی بر نتایج به حداقل برسد. ضبط ویدئویی برای تحلیل کینماتیکی از موقعیت‌های ثابت دوربین انجام و داده‌ها به‌صورت محرمانه نگهداری شدند. افرادی که زوایای مفصلی را در نرم‌افزار Kinovea دیجیتالی‌سازی کردند، از نوع گروه‌بندی و مرحله آزمون بی‌اطلاع بودند. برای کنترل کیفیت، ۲۰ درصد از تلاش‌ها دوباره تحلیل شدند تا پایایی درون‌ارزیاب و بین‌ارزیاب محاسبه گردد.
تجزیه و تحلیل داده‌ها
کلیه تحلیل‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۶ انجام شد. برای مقایسه نتایج پیش‌آزمون و پس‌آزمون در هر گروه، از آزمون t همبسته استفاده شد و برای مقایسه تفاوت‌های پس‌آزمون بین دو گروه تجربی و کنترل، از آزمون t مستقل بهره گرفته شد. همچنین، به‌منظور تعیین اندازه اثر مداخله، شاخص اندازه اثر کوهن محاسبه گردید. متغیرهای اصلی مورد تحلیل شامل موارد تعادل پویا (امتیاز ترکیبی آزمون (YBT)، فعالیت عضلانی (مقادیر RMS حاصل از sEMG)، متغیرهای کینماتیکی (زاوایای زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه) و دقت عملکرد دفاعی بودند.
نتایج
نتایج ارائه‌شده در دو جدول، تأثیر برنامه تمرینی تلفیقی را بر عملکرد جسمانی و متغیرهای بیومکانیکی در گروه تجربی در مقایسه با گروه کنترل نشان می‌دهند. در هیچ‌یک از دو گروه، تفاوت معناداری بین اندام غالب و غیرغالب از نظر فعالیت عضلانی یا عملکرد آزمون تعادل Y مشاهده نشد (0.05 < p)؛ از این‌رو برای تحلیل آماری از امتیاز ترکیبی استفاده گردید. بر اساس جدول ۳، گروه تجربی پس از اجرای مداخله در تمامی متغیرهای اندازه‌گیری‌شده شامل تعادل (امتیاز آزمون YBT)، کنترل تنش عضلانی و دقت عملکرد دفاعی بهبود معناداری نشان داد، به‌طوری‌که مقادیر p کمتر از 0.05 و اندازه اثرها بزرگ (1.3 < Cohen’s d) بودند. در مقابل، گروه کنترل تغییرات معناداری نداشت، جز بهبود متوسط در کنترل تنش عضلانی. جدول ۴ نشان می‌دهد که گروه تجربی پس از اجرای برنامه تمرینی، تغییرات چشمگیر و معناداری در زوایای اصلی مفاصل شامل زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه داشت و اندازه اثرها در محدوده متوسط تا زیاد قرار داشتند. در حالی‌که گروه کنترل تغییرات قابل توجهی در متغیرهای کینماتیکی نشان نداد. شکل ۱ مقایسه پیش‌آزمون و پس‌آزمون تعادل (امتیاز YBT)، کنترل تنش عضلانی (واحدهای sEMG) و دقت عملکرد دفاعی (درصد) را در گروه‌های تجربی و کنترل نشان می‌دهد. همان‌گونه که در شکل مشخص است، گروه تجربی پس از مداخله در هر سه متغیر بهبود قابل ملاحظه‌ای داشته و مقادیر از پیش‌آزمون به پس‌آزمون به‌طور محسوس افزایش یافته‌اند، در حالی‌که گروه کنترل تغییر چندانی نداشته است. این نتایج نشان‌دهنده اثربخشی برنامه تمرینی تلفیقی است.
در برنامه تمرینی تلفیقی، از تمرینات تنفس کنترل‌شده نیز برای بهبود مستقیم توانایی ورزشکاران در تنظیم تنش عضلانی استفاده شد. به‌طور خاص، تنفس دیافراگمی در کنار تمرینات اختصاصی والیبال اجرا گردید. مطالعات نشان داده‌اند که الگوهای تنفس آگاهانه می‌توانند بر فعال‌سازی عصبی ـ عضلانی تأثیر بگذارند و هماهنگی میان عضلات موافق و مخالف را در حرکات پویا بهبود بخشند (27). شدت تمرینات بر اساس مقیاس درک شدت تمرین (RPE) به‌تدریج افزایش یافت و در محدوده ۶ تا ۸ از ۱۰ حفظ شد. این مقدار توسط مربیان در طول دوره تمرینی پایش و تنظیم می‌شد. در مقابل، گروه کنترل برنامه معمول تمرینی والیبال خود را ادامه داد که شامل تمرینات فنی و بدنسازی استاندارد با مدت مشابه بود، اما هیچ تمرین خاصی برای تعادل یا کنترل تنش عضلانی در آن لحاظ نشد.
در آزمون تعادل Y، هر بازیکن والیبال سه تلاش برای هر پا در سه جهت قدامی، خلفی‌ـ‌داخلی و خلفی‌ـ‌خارجی انجام داد. هر دو اندام غالب و غیرغالب ارزیابی شدند تا نمایه‌ای جامع از تعادل اندام تحتانی و میزان عدم تقارن به‌دست آید. تشخیص پای غالب بر اساس سؤالی انجام شد که از بازیکنان پرسیده می‌شد کدام پا را معمولاً برای پرش یا ضربه زدن به توپ استفاده می‌کنند. میانگین امتیاز سه تلاش برای هر پا به‌صورت جداگانه محاسبه شد و علاوه بر آن، امتیاز ترکیبی هر بازیکن با میانگین‌گیری از فواصل نرمال‌شده دستیابی پاهای غالب و غیرغالب بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد محاسبه گردید (۲۸). بین تلاش‌ها ۶۰ تا ۹۰ ثانیه استراحت در نظر گرفته شد تا خستگی کاهش یابد. از میان ۱۴ شرکت‌کننده، ۹ نفر پای غالب راست و ۵ نفر پای غالب چپ داشتند که نشان‌دهنده وجود هر دو نوع غالبیت در نمونه بود. تحلیل کینماتیکی در حین انجام وظایف دفاعی والیبال که شرایط مسابقه را شبیه‌سازی می‌کردند، انجام شد. این وظایف شامل پرش، سد کردن توپ و حرکات جانبی بودند که بدون توپ اجرا شدند تا تمرکز بر مکانیک حرکت حفظ شود. ارتفاع تور برابر با استاندارد مردان (43/2 متر) تنظیم شد. هر حرکت دفاعی سه بار اجرا گردید و میانگین سه تلاش برای تحلیل مورد استفاده قرار گرفت. داده‌های کینماتیکی از لحظه شروع حرکت جانبی یا عمودی تا لحظه فرود جمع‌آوری شدند تا کل توالی حرکت پوشش داده شود.
دقت عملکرد دفاعی در والیبال به‌صورت عملیاتی به میزانی تعریف شد که بازیکنان حرکات دفاعی را بر اساس معیارهای فنی مشخص شامل جای‌گیری صحیح پاها، هم‌ترازی تنه، وضعیت مناسب بازوها و هدایت مؤثر مسیر فرضی توپ اجرا کردند. در این تعریف، دقت تنها به نتیجه حرکت محدود نبود بلکه کیفیت و صحت اجرای حرکات نیز در نظر گرفته شد. این تعریف با رویکرد پژوهش‌های پیشین درباره دقت عملکرد در ورزش همسو است، جایی که دقت به‌عنوان میزان شباهت اجرای واقعی با الگوی هدف یا مدل فنی مطلوب توصیف می‌شود (۲۹،۳۰). در والیبال، دقت عملکرد به توانایی ورزشکار در جای‌گیری بهینه بدن در فضا و کنترل الگوهای کینماتیکی مرتبط با واکنش‌های موفق دفاعی ارتباط دارد (۳۱). بر همین اساس، در این پژوهش، دقت دفاعی بر اساس معیارهای از پیش تعیین‌شده و از طریق تحلیل ویدئویی ارزیابی شد که هم کیفیت بیومکانیکی اجرا و هم موفقیت عملکرد دفاعی را در نظر می‌گرفت.
تمام مراحل آزمون در سالن والیبال سرپوشیده و در شرایط نوری استاندارد انجام گرفت. شرکت‌کنندگان از کفش و لباس تمرینی معمول خود استفاده کردند تا شرایط آزمون مشابه تمرین واقعی باشد. جلسات آزمون در بازه زمانی ثابت دو ساعته در ساعات عصر برگزار شد تا تأثیر تغییرات ریتم شبانه‌روزی بر نتایج به حداقل برسد. ضبط ویدئویی برای تحلیل کینماتیکی از موقعیت‌های ثابت دوربین انجام و داده‌ها به‌صورت محرمانه نگهداری شدند. افرادی که زوایای مفصلی را در نرم‌افزار Kinovea دیجیتالی‌سازی کردند، از نوع گروه‌بندی و مرحله آزمون بی‌اطلاع بودند. برای کنترل کیفیت، ۲۰ درصد از تلاش‌ها دوباره تحلیل شدند تا پایایی درون‌ارزیاب و بین‌ارزیاب محاسبه گردد.
تجزیه و تحلیل داده‌ها
کلیه تحلیل‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۶ انجام شد. برای مقایسه نتایج پیش‌آزمون و پس‌آزمون در هر گروه، از آزمون t همبسته استفاده شد و برای مقایسه تفاوت‌های پس‌آزمون بین دو گروه تجربی و کنترل، از آزمون t مستقل بهره گرفته شد. همچنین، به‌منظور تعیین اندازه اثر مداخله، شاخص اندازه اثر کوهن محاسبه گردید. متغیرهای اصلی مورد تحلیل شامل موارد تعادل پویا (امتیاز ترکیبی آزمون (YBT)، فعالیت عضلانی (مقادیر RMS حاصل از sEMG)، متغیرهای کینماتیکی (زاوایای زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه) و دقت عملکرد دفاعی بودند.
نتایج
نتایج ارائه‌شده در دو جدول، تأثیر برنامه تمرینی تلفیقی را بر عملکرد جسمانی و متغیرهای بیومکانیکی در گروه تجربی در مقایسه با گروه کنترل نشان می‌دهند. در هیچ‌یک از دو گروه، تفاوت معناداری بین اندام غالب و غیرغالب از نظر فعالیت عضلانی یا عملکرد آزمون تعادل Y مشاهده نشد (0.05 < p)؛ از این‌رو برای تحلیل آماری از امتیاز ترکیبی استفاده گردید. بر اساس جدول ۳، گروه تجربی پس از اجرای مداخله در تمامی متغیرهای اندازه‌گیری‌شده شامل تعادل (امتیاز آزمون YBT)، کنترل تنش عضلانی و دقت عملکرد دفاعی بهبود معناداری نشان داد، به‌طوری‌که مقادیر p کمتر از 0.05 و اندازه اثرها بزرگ (1.3 < Cohen’s d) بودند. در مقابل، گروه کنترل تغییرات معناداری نداشت، جز بهبود متوسط در کنترل تنش عضلانی. جدول ۴ نشان می‌دهد که گروه تجربی پس از اجرای برنامه تمرینی، تغییرات چشمگیر و معناداری در زوایای اصلی مفاصل شامل زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه داشت و اندازه اثرها در محدوده متوسط تا زیاد قرار داشتند. در حالی‌که گروه کنترل تغییرات قابل توجهی در متغیرهای کینماتیکی نشان نداد. شکل ۱ مقایسه پیش‌آزمون و پس‌آزمون تعادل (امتیاز YBT)، کنترل تنش عضلانی (واحدهای sEMG) و دقت عملکرد دفاعی (درصد) را در گروه‌های تجربی و کنترل نشان می‌دهد. همان‌گونه که در شکل مشخص است، گروه تجربی پس از مداخله در هر سه متغیر بهبود قابل ملاحظه‌ای داشته و مقادیر از پیش‌آزمون به پس‌آزمون به‌طور محسوس افزایش یافته‌اند، در حالی‌که گروه کنترل تغییر چندانی نداشته است. این نتایج نشان‌دهنده اثربخشی برنامه تمرینی تلفیقی است.
شکل ۲ مقایسه متغیرهای کینماتیکی بین گروه‌های تجربی و کنترل را در آزمون‌های پیش و پس از تمرین نشان می‌دهد. همان‌گونه که در شکل مشاهده می‌شود، در گروه تجربی زوایای اکثر مفاصل مانند زانو، شانه، آرنج و تنه پس از دوره تمرینی تغییرات معناداری داشته‌اند، در حالی‌که تغییرات در گروه کنترل اندک یا تقریباً ثابت باقی مانده است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که برنامه تمرینی باعث بهبود الگوهای زاویه‌ای مفاصل در حرکات دفاعی شده است.
بحث
نتایج این پژوهش به روشنی فرضیه تحقیق را تأیید می‌کند؛ به طوری که گروه تجربی در متغیرهای تعادل، کنترل تنش عضلانی، دقت عملکرد دفاعی و شاخص‌های کینماتیکی بهبودهای معناداری نشان داد، در حالی که گروه کنترل تغییرات اندک یا ناچیزی داشت. این یافته‌ها بیانگر آن است که برنامه تمرینی تلفیقی طراحی شده توانسته است هماهنگی عصبی ـ عضلانی و کارایی بیومکانیکی بازیکنان والیبال را به طور مؤثری ارتقا دهد. در ارتباط با هدف نخست یعنی بهبود تعادل، گروه تجربی پیشرفت قابل توجهی نشان داد که مؤید آن است تمرینات تعادلی مبتنی بر حس عمقی و سطوح ناپایدار می‌توانند به طور مؤثر موجب بهبود تعادل ورزشکاران شوند. این یافته‌ها با پژوهش‌های پیشین (۱،۲) همسو است که نقش تمرینات تعادلی را در کاهش خطر آسیب و بهبود عملکرد ورزشی تأیید کرده‌اند. ادغام تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی باعث بهبود عملکرد دفاعی در بازیکنان والیبال شد. دوشن و همکاران (۲۰۲۳) نشان دادند که پایداری مرکزی و بارگذاری مفصل زانو در حین تغییر جهت، به میزان مهارت در حرکات جانبی وابسته است و این عامل با کنترل تعادل و هماهنگی عصبی ـ عضلانی ارتباط دارد. مطالعه آنان بیان می‌کند که افزایش پایداری مرکزی می‌تواند به الگوهای حرکتی کارآمدتر و کاهش خطر آسیب منجر شود؛ یافته‌ای که با نتایج حاضر در خصوص بهبود متغیرهای کینماتیکی و دقت عملکرد دفاعی پس از اجرای تمرینات تلفیقی مطابقت دارد (32). مطالعات انجام شده در سایر رشته‌های ورزشی مانند بسکتبال و فوتبال نیز نشان داده‌اند که تمرینات حس عمقی و کنترل تنش عضلانی موجب بهبود کارایی حرکتی و عملکرد دفاعی می‌شوند (۳۳، ۳۴). پژوهش حاضر با تمرکز بر ورزش والیبال، به شواهد موجود افزوده و اثرات ترکیبی این دو نوع تمرین را به صورت همزمان مورد بررسی قرار داده است. ییلماز (۲۰۲۴) نیز گزارش کرد که تمرینات تعادلی موجب بهبود کنترل عصبی ـ عضلانی پویا در ورزشکاران می‌شود و به افزایش کارایی حرکتی و کاهش خطر آسیب کمک می‌کند (۳۵). در مطالعه‌ای مشابه در بسکتبال، اجرای برنامه‌ای ترکیبی شامل تمرینات تعادلی منجر به بهبود در مهارت‌های پاس، شوت و تعادل پویا شد (۳۶). همچنین، در فوتبال، تمرینات تعادلی اختصاصی باعث افزایش توان انفجاری، چابکی و کنترل توپ در موقعیت‌های دفاعی گردید (۳۷). این نتایج با یافته‌های پژوهش حاضر همسو است، زیرا تغییرات محسوس در الگوهای پاسچرال تنها پس از یک دوره تمرینات ترکیبی تعادل و کنترل انقباض عضلانی مشاهده شد.
هدف دوم پژوهش، یعنی بهبود کنترل تنش عضلانی، نیز بر اساس داده‌های جدول 3 تأیید می‌شود. گروه تجربی افزایش معناداری در شاخص کنترل عضلانی مبتنی بر sEMG نشان داد. این یافته تأیید می‌کند که کشش‌های PNF و تمرینات آرام‌سازی عضلانی می‌توانند به بهبود تنظیم عصبی ـ عضلانی در فعالیت‌های شدید منجر شوند، که با پژوهش‌های پیشین همخوانی دارد (5). هدف سوم پژوهش، یعنی بهینه‌سازی متغیرهای کینماتیکی، با نتایج جدول 4 پشتیبانی می‌شود. در این جدول بهبودهای معناداری در تمامی زوایای مفصلی شامل زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه مشاهده شد. برای مثال، زاویه زانو با اندازه اثر زیاد بهبود یافت که نشان‌دهنده بهبود عملکرد مکانیکی اندام تحتانی است. الگوهای مشابهی نیز در مفاصل اندام فوقانی مانند شانه مشاهده شد که نقش مهمی در حفظ وضعیت دفاعی مناسب دارند. این تغییرات بیومکانیکی فرضیه تحقیق را مبنی بر تأثیر تمرینات تلفیقی بر بهبود کارایی حرکتی و کاهش خطر آسیب تأیید می‌کند (14). بهبود در زوایای زانو و ران، به ویژه در حین حرکات دفاعی مانند سد کردن یا شیرجه، موجب بهبود هم‌ترازی بدن و جذب نیرو می‌شود که از عوامل کلیدی در پیشگیری از آسیب‌های زانو و کمر است (38). همچنین، پیامدهای بیومکانیکی تمرینات تلفیقی با یافته‌های پژوهش‌های اخیر در حوزه مدل‌سازی اسکلتی و رباتیک مطابقت دارد. کاواهارازوکا و همکاران (۲۰۲۴) روشی را برای یادگیری کنترل تعادل در مدل‌های اسکلتی انسان‌نما ارائه کردند که در آن تغییرات وضعیت بدن، زوایای مفاصل و تنش عضلانی در نظر گرفته می‌شود (۳۹). این رویکرد اهمیت کنترل پویا و هماهنگی بین مفاصل و عضلات را در حفظ تعادل نشان می‌دهد که مستقیماً با عملکرد ورزشی مرتبط است. یافته‌های آن‌ها اهمیت کنترل تنش عضلانی را در بهینه‌سازی حرکات و پیشگیری از آسیب تأیید می‌کند که با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد (32).
هدف چهارم پژوهش، یعنی بهبود دقت عملکرد دفاعی، نیز بر اساس نتایج جدول 3 تأیید می‌شود، جایی که گروه تجربی بیشترین اندازه اثر را نشان داد. این موضوع بیانگر آن است که ترکیب تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی تأثیر مستقیمی بر مهارت‌های خاص ورزشی مانند پیش‌بینی و واکنش به حملات حریف دارد. این یافته‌ها نتایج مطالعات قبلی را گسترش داده و نشان می‌دهد که مداخله ترکیبی می‌تواند منجر به بهبود بیشتر عملکرد شود (40). برنامه تمرینی تلفیقی نه تنها عملکرد دفاعی را بهبود می‌بخشد بلکه به توسعه کلی توانایی‌های ورزشی نیز کمک می‌کند و موجب افزایش کارایی حرکتی در هر دو فاز دفاعی و هجومی بازی می‌شود (41). به طور کلی، نتایج حاصل از جداول ۲ و ۳ فرضیه اصلی پژوهش را تأیید می‌کند؛ بدین معنا که یک برنامه تمرینی ساختارمند مبتنی بر تعادل و کنترل تنش عضلانی نسبت به تمرینات معمول تأثیر بیشتری در بهبود کارایی بیومکانیکی و عملکرد دفاعی بازیکنان والیبال دارد.
بهبودهای چشمگیر مشاهده شده در این جداول کاربردهای عملی مهمی برای تمرینات والیبال دارند. افزایش محسوس در تعادل و کنترل تنش عضلانی (جدول 3) نشان می‌دهد که ادغام تمرینات تعادل روی سطوح ناپایدار، تمرینات حس عمقی و تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی مبتنی بر PNF در برنامه‌های معمول تمرینی می‌تواند به بهبود پایداری پاسچرال و کارایی عصبی ـ عضلانی کمک کند. چنین پیشرفت‌هایی به بازیکنان اجازه می‌دهد تا در شرایط تغییر سریع جهت یا فشار زیاد بازی، وضعیت بدنی بهینه خود را حفظ کنند. تمرینات به‌کاررفته در برنامه تمرینی تلفیقی، شامل تمرینات تعادلی روی سطوح ناپایدار، تمرینات حس عمقی و تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی مبتنی بر PNF، به طور مستقیم با اهداف پژوهش مرتبط بودند. تمرینات تعادل روی سطوح ناپایدار برای به چالش کشیدن تعادل پویا در حرکات دفاعی جانبی در والیبال طراحی شدند. تمرینات حس عمقی بر بهبود درک موقعیت مفصل و پایداری واکنشی تمرکز داشتند، در حالی که تمرینات آرام‌سازی مبتنی بر PNF قبل و بعد از تمرین اجرا شدند تا تنظیم عصبی ـ عضلانی بهینه شود و از انقباض‌های غیرضروری جلوگیری گردد (42). بهبود مشاهده شده در متغیرهای کینماتیکی (جدول 4)، به ویژه در زوایای زانو، ران و شانه، اهمیت بهینه‌سازی بیومکانیکی را برای مربیان نشان می‌دهد. استفاده از ابزارهای تحلیل حرکتی ویدئویی مانند نرم‌افزار Kinovea می‌تواند به شناسایی و اصلاح موقعیت‌های نامطلوب مفصلی کمک کند و اطمینان دهد که مهارت‌های فنی با بیشترین بازده و کمترین خطر آسیب انجام می‌شوند.
افزایش دقت عملکرد دفاعی (جدول 3) که بزرگ‌ترین اندازه اثر را در این پژوهش داشت، بیانگر مزیت رقابتی استفاده از این نوع تمرینات است. تمریناتی که شرایط واقعی بازی را شبیه‌سازی می‌کنند، در ترکیب با تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی، می‌توانند سرعت واکنش، پیش‌بینی و دقت فنی بازیکنان را در موقعیت‌های دفاعی بهبود بخشند. به طور عملی، استفاده از مدل تمرینی تلفیقی آزموده شده در این پژوهش می‌تواند به افزایش چابکی و تعادل در شرایط رقابتی، کاهش خطر آسیب از طریق بهبود هم‌ترازی مفاصل و کنترل عصبی ـ عضلانی، و ارتقای عملکرد مسابقه‌ای به ویژه در نقش‌های دفاعی منجر شود. بنابراین، با به‌کارگیری نظام‌مند یافته‌های حاصل از جداول ۲ و ۳، مربیان و متخصصان تمرینات بدنی می‌توانند برنامه‌هایی جامع‌تر طراحی کنند که هم کارایی بیومکانیکی و هم اجرای مهارت‌های تخصصی ورزشی را بهبود بخشند. در مجموع، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برنامه تمرینی تلفیقی مورد استفاده توانسته است به طور مؤثری موجب بهبود تعادل، کنترل تنش عضلانی، دقت دفاعی و متغیرهای کینماتیکی شود و این موضوع با یافته‌های پژوهش‌های پیشین درباره فواید تمرینات ترکیبی برای ورزشکاران همخوان است (43).
یافته‌های این پژوهش با محدودیت‌هایی همراه است که باید در تفسیر نتایج مورد توجه قرار گیرد. نخست، حجم نمونه کوچک (۱۴ نفر) و انتخاب شرکت‌کنندگان از یک باشگاه خاص، قابلیت تعمیم نتایج را محدود می‌کند. دوم، مداخله در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه اجرا شد و تأثیرات بلندمدت آن مورد بررسی قرار نگرفت. همچنین، تمرینات در محیط کنترل‌شده و در سالن سرپوشیده انجام شدند که ممکن است با شرایط واقعی مسابقه متفاوت باشد. عوامل فردی مانند سرعت بازیابی بدن، تغذیه و کیفیت خواب نیز در این پژوهش مورد سنجش قرار نگرفتند، در حالی‌که این عوامل می‌توانند بر عملکرد عصبی ـ عضلانی تأثیرگذار باشند. علاوه بر این، ارزیابی عملکرد تنها در دو مرحله، پیش از مداخله و پس از آن، انجام شد و سنجش‌های میان‌دوره‌ای برای بررسی روند پیشرفت در طول دوره تمرین وجود نداشت. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آینده، از نمونه‌های بزرگ‌تر و متنوع‌تر، دوره‌های تمرینی طولانی‌تر و ارزیابی‌های دوره‌ای استفاده شود تا تغییرات عملکردی در طول زمان با دقت بیشتری بررسی گردد. اگرچه داده‌های sEMG برای اندام‌های غالب و غیرغالب جمع‌آوری شدند، اما به دلیل تمرکز بر نتایج کلی عملکرد، مقایسه دقیق تقارن فعالیت عضلانی بین دو سمت بدن انجام نگرفت. در پژوهش‌های آینده می‌توان با تمرکز بر تفاوت‌های اندام غالب و غیرغالب، تأثیر تمرینات بر کنترل عصبی ـ عضلانی را با جزئیات بیشتری بررسی کرد.
نتیجه‌گیری نهایی
برنامه تمرینی تلفیقی که ترکیبی از تمرینات تعادلی و کنترل تنش عضلانی بود، موجب بهبود قابل توجهی در تعادل، کنترل عصبی ـ عضلانی، متغیرهای کینماتیکی و دقت عملکرد دفاعی بازیکنان والیبال لیگ دسته یک شد. این بهبودها هم از نظر آماری و هم از نظر کاربردی معنادار بودند. تغییرات مشاهده شده در زوایای مفصلی نیز نشان‌دهنده پتانسیل بالای این نوع تمرینات برای افزایش عملکرد و پیشگیری از آسیب‌های ورزشی است. به طور کلی، یافته‌های این پژوهش از به‌کارگیری روش‌های تلفیقی به جای تمرینات معمول برای بهینه‌سازی بیومکانیک حرکتی و مهارت‌های دفاعی اختصاصی حمایت می‌کند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، پیشنهاد می‌شود تمرینات تعادلی بر روی سطوح ناپایدار و تمرینات حس عمقی به‌صورت منظم در برنامه هفتگی بازیکنان والیبال گنجانده شود تا تعادل پاسچرال و کنترل واکنشی آنان تقویت گردد. همچنین، کشش‌ها و تمرینات آرام‌سازی عضلانی مبتنی بر تسهیل عصبی ـ عضلانی حس عمقی (PNF) پیش و پس از جلسات تمرینی شدید اجرا شود تا تنظیم عصبی ـ عضلانی بهینه و سفتی عضلانی کاهش یابد. استفاده منظم از ابزارهای تحلیل حرکتی مانند نرم‌افزار Kinovea برای پایش متغیرهای کینماتیکی و بهبود وضعیت دفاعی توصیه می‌شود، زیرا این کار می‌تواند خطر آسیب‌دیدگی را کاهش دهد. تمرینات دفاعی نیز باید شرایط واقعی مسابقه را شبیه‌سازی کنند و شامل مؤلفه‌های تعادل و کنترل تنش عضلانی باشند تا دقت و سرعت واکنش بازیکنان افزایش یابد. در نهایت، پیشنهاد می‌شود اجرای این برنامه تمرینی در طول یک فصل کامل رقابتی ادامه یابد و پژوهش‌های گسترده‌تر با حضور چند تیم و نمونه‌های بزرگ‌تر برای تأیید و تعمیم نتایج انجام شود.
سپاسگزاری
بدین‌وسیله از تمامی افرادی که در اجرای موفق این پژوهش همکاری و همراهی داشته‌اند صمیمانه قدردانی می‌شود. از شرکت‌کنندگانی که با صرف وقت و تعهد خود در مراحل مختلف تحقیق حضور یافتند سپاسگزاریم. همچنین از اعضای محترم هیئت علمی و کارکنان دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی دانشگاه بغداد به‌ویژه به خاطر یاری ارزشمندشان در طول اجرای این پژوهش تشکر ویژه به عمل می‌آید. نویسندگان از تیم پژوهشی نیز بابت همکاری فنی، جمع‌آوری داده‌ها و مشارکت در تحلیل نتایج قدردانی می‌کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش به تصویب کمیته اخلاق پژوهش (IRB) دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی دانشگاه بغداد رسیده است (کد تأییدیه: IRB-PESS-2025-02). تمامی شرکت‌کنندگان رضایت‌نامه کتبی آگاهانه را امضا کردند. تمامی مراحل اجرا مطابق با اصول بیانیه هلسینکی انجام شد و محرمانگی و گمنامی اطلاعات شرکت‌کنندگان به‌طور کامل رعایت گردید.
حامی مالی
هیچ‌گونه حمایت مالی برای انجام این پژوهش دریافت نشده است و هزینه‌های تحقیق به‌صورت شخصی توسط نویسندگان تأمین گردید.
مشارکت نویسندگان
منیر فاضل علی حسن: طراحی و تدوین طرح پژوهش، جمع‌آوری داده‌ها، انجام تحلیل‌های آماری و نگارش پیش‌نویس اولیه مقاله.
عمر ولید عبدالکریم: ارائه راهنمایی در طراحی مطالعه، نظارت بر جمع‌آوری داده‌ها، بازبینی نسخه اولیه مقاله و مشارکت در اصلاح نهایی متن.
تعارض
هیچ نوع تعارض منافعی در این مطالعه وجود ندارد.
نتایج این پژوهش به روشنی فرضیه تحقیق را تأیید می‌کند؛ به طوری که گروه تجربی در متغیرهای تعادل، کنترل تنش عضلانی، دقت عملکرد دفاعی و شاخص‌های کینماتیکی بهبودهای معناداری نشان داد، در حالی که گروه کنترل تغییرات اندک یا ناچیزی داشت. این یافته‌ها بیانگر آن است که برنامه تمرینی تلفیقی طراحی شده توانسته است هماهنگی عصبی ـ عضلانی و کارایی بیومکانیکی بازیکنان والیبال را به طور مؤثری ارتقا دهد. در ارتباط با هدف نخست یعنی بهبود تعادل، گروه تجربی پیشرفت قابل توجهی نشان داد که مؤید آن است تمرینات تعادلی مبتنی بر حس عمقی و سطوح ناپایدار می‌توانند به طور مؤثر موجب بهبود تعادل ورزشکاران شوند. این یافته‌ها با پژوهش‌های پیشین (۱،۲) همسو است که نقش تمرینات تعادلی را در کاهش خطر آسیب و بهبود عملکرد ورزشی تأیید کرده‌اند. ادغام تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی باعث بهبود عملکرد دفاعی در بازیکنان والیبال شد. دوشن و همکاران (۲۰۲۳) نشان دادند که پایداری مرکزی و بارگذاری مفصل زانو در حین تغییر جهت، به میزان مهارت در حرکات جانبی وابسته است و این عامل با کنترل تعادل و هماهنگی عصبی ـ عضلانی ارتباط دارد. مطالعه آنان بیان می‌کند که افزایش پایداری مرکزی می‌تواند به الگوهای حرکتی کارآمدتر و کاهش خطر آسیب منجر شود؛ یافته‌ای که با نتایج حاضر در خصوص بهبود متغیرهای کینماتیکی و دقت عملکرد دفاعی پس از اجرای تمرینات تلفیقی مطابقت دارد (32). مطالعات انجام شده در سایر رشته‌های ورزشی مانند بسکتبال و فوتبال نیز نشان داده‌اند که تمرینات حس عمقی و کنترل تنش عضلانی موجب بهبود کارایی حرکتی و عملکرد دفاعی می‌شوند (۳۳، ۳۴). پژوهش حاضر با تمرکز بر ورزش والیبال، به شواهد موجود افزوده و اثرات ترکیبی این دو نوع تمرین را به صورت همزمان مورد بررسی قرار داده است. ییلماز (۲۰۲۴) نیز گزارش کرد که تمرینات تعادلی موجب بهبود کنترل عصبی ـ عضلانی پویا در ورزشکاران می‌شود و به افزایش کارایی حرکتی و کاهش خطر آسیب کمک می‌کند (۳۵). در مطالعه‌ای مشابه در بسکتبال، اجرای برنامه‌ای ترکیبی شامل تمرینات تعادلی منجر به بهبود در مهارت‌های پاس، شوت و تعادل پویا شد (۳۶). همچنین، در فوتبال، تمرینات تعادلی اختصاصی باعث افزایش توان انفجاری، چابکی و کنترل توپ در موقعیت‌های دفاعی گردید (۳۷). این نتایج با یافته‌های پژوهش حاضر همسو است، زیرا تغییرات محسوس در الگوهای پاسچرال تنها پس از یک دوره تمرینات ترکیبی تعادل و کنترل انقباض عضلانی مشاهده شد.
هدف دوم پژوهش، یعنی بهبود کنترل تنش عضلانی، نیز بر اساس داده‌های جدول 3 تأیید می‌شود. گروه تجربی افزایش معناداری در شاخص کنترل عضلانی مبتنی بر sEMG نشان داد. این یافته تأیید می‌کند که کشش‌های PNF و تمرینات آرام‌سازی عضلانی می‌توانند به بهبود تنظیم عصبی ـ عضلانی در فعالیت‌های شدید منجر شوند، که با پژوهش‌های پیشین همخوانی دارد (5). هدف سوم پژوهش، یعنی بهینه‌سازی متغیرهای کینماتیکی، با نتایج جدول 4 پشتیبانی می‌شود. در این جدول بهبودهای معناداری در تمامی زوایای مفصلی شامل زانو، ران، شانه، آرنج، مچ پا و تنه مشاهده شد. برای مثال، زاویه زانو با اندازه اثر زیاد بهبود یافت که نشان‌دهنده بهبود عملکرد مکانیکی اندام تحتانی است. الگوهای مشابهی نیز در مفاصل اندام فوقانی مانند شانه مشاهده شد که نقش مهمی در حفظ وضعیت دفاعی مناسب دارند. این تغییرات بیومکانیکی فرضیه تحقیق را مبنی بر تأثیر تمرینات تلفیقی بر بهبود کارایی حرکتی و کاهش خطر آسیب تأیید می‌کند (14). بهبود در زوایای زانو و ران، به ویژه در حین حرکات دفاعی مانند سد کردن یا شیرجه، موجب بهبود هم‌ترازی بدن و جذب نیرو می‌شود که از عوامل کلیدی در پیشگیری از آسیب‌های زانو و کمر است (38). همچنین، پیامدهای بیومکانیکی تمرینات تلفیقی با یافته‌های پژوهش‌های اخیر در حوزه مدل‌سازی اسکلتی و رباتیک مطابقت دارد. کاواهارازوکا و همکاران (۲۰۲۴) روشی را برای یادگیری کنترل تعادل در مدل‌های اسکلتی انسان‌نما ارائه کردند که در آن تغییرات وضعیت بدن، زوایای مفاصل و تنش عضلانی در نظر گرفته می‌شود (۳۹). این رویکرد اهمیت کنترل پویا و هماهنگی بین مفاصل و عضلات را در حفظ تعادل نشان می‌دهد که مستقیماً با عملکرد ورزشی مرتبط است. یافته‌های آن‌ها اهمیت کنترل تنش عضلانی را در بهینه‌سازی حرکات و پیشگیری از آسیب تأیید می‌کند که با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد (32).
هدف چهارم پژوهش، یعنی بهبود دقت عملکرد دفاعی، نیز بر اساس نتایج جدول 3 تأیید می‌شود، جایی که گروه تجربی بیشترین اندازه اثر را نشان داد. این موضوع بیانگر آن است که ترکیب تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی تأثیر مستقیمی بر مهارت‌های خاص ورزشی مانند پیش‌بینی و واکنش به حملات حریف دارد. این یافته‌ها نتایج مطالعات قبلی را گسترش داده و نشان می‌دهد که مداخله ترکیبی می‌تواند منجر به بهبود بیشتر عملکرد شود (40). برنامه تمرینی تلفیقی نه تنها عملکرد دفاعی را بهبود می‌بخشد بلکه به توسعه کلی توانایی‌های ورزشی نیز کمک می‌کند و موجب افزایش کارایی حرکتی در هر دو فاز دفاعی و هجومی بازی می‌شود (41). به طور کلی، نتایج حاصل از جداول ۲ و ۳ فرضیه اصلی پژوهش را تأیید می‌کند؛ بدین معنا که یک برنامه تمرینی ساختارمند مبتنی بر تعادل و کنترل تنش عضلانی نسبت به تمرینات معمول تأثیر بیشتری در بهبود کارایی بیومکانیکی و عملکرد دفاعی بازیکنان والیبال دارد.
بهبودهای چشمگیر مشاهده شده در این جداول کاربردهای عملی مهمی برای تمرینات والیبال دارند. افزایش محسوس در تعادل و کنترل تنش عضلانی (جدول 3) نشان می‌دهد که ادغام تمرینات تعادل روی سطوح ناپایدار، تمرینات حس عمقی و تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی مبتنی بر PNF در برنامه‌های معمول تمرینی می‌تواند به بهبود پایداری پاسچرال و کارایی عصبی ـ عضلانی کمک کند. چنین پیشرفت‌هایی به بازیکنان اجازه می‌دهد تا در شرایط تغییر سریع جهت یا فشار زیاد بازی، وضعیت بدنی بهینه خود را حفظ کنند. تمرینات به‌کاررفته در برنامه تمرینی تلفیقی، شامل تمرینات تعادلی روی سطوح ناپایدار، تمرینات حس عمقی و تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی مبتنی بر PNF، به طور مستقیم با اهداف پژوهش مرتبط بودند. تمرینات تعادل روی سطوح ناپایدار برای به چالش کشیدن تعادل پویا در حرکات دفاعی جانبی در والیبال طراحی شدند. تمرینات حس عمقی بر بهبود درک موقعیت مفصل و پایداری واکنشی تمرکز داشتند، در حالی که تمرینات آرام‌سازی مبتنی بر PNF قبل و بعد از تمرین اجرا شدند تا تنظیم عصبی ـ عضلانی بهینه شود و از انقباض‌های غیرضروری جلوگیری گردد (42). بهبود مشاهده شده در متغیرهای کینماتیکی (جدول 4)، به ویژه در زوایای زانو، ران و شانه، اهمیت بهینه‌سازی بیومکانیکی را برای مربیان نشان می‌دهد. استفاده از ابزارهای تحلیل حرکتی ویدئویی مانند نرم‌افزار Kinovea می‌تواند به شناسایی و اصلاح موقعیت‌های نامطلوب مفصلی کمک کند و اطمینان دهد که مهارت‌های فنی با بیشترین بازده و کمترین خطر آسیب انجام می‌شوند.
افزایش دقت عملکرد دفاعی (جدول 3) که بزرگ‌ترین اندازه اثر را در این پژوهش داشت، بیانگر مزیت رقابتی استفاده از این نوع تمرینات است. تمریناتی که شرایط واقعی بازی را شبیه‌سازی می‌کنند، در ترکیب با تمرینات تعادل و کنترل تنش عضلانی، می‌توانند سرعت واکنش، پیش‌بینی و دقت فنی بازیکنان را در موقعیت‌های دفاعی بهبود بخشند. به طور عملی، استفاده از مدل تمرینی تلفیقی آزموده شده در این پژوهش می‌تواند به افزایش چابکی و تعادل در شرایط رقابتی، کاهش خطر آسیب از طریق بهبود هم‌ترازی مفاصل و کنترل عصبی ـ عضلانی، و ارتقای عملکرد مسابقه‌ای به ویژه در نقش‌های دفاعی منجر شود. بنابراین، با به‌کارگیری نظام‌مند یافته‌های حاصل از جداول ۲ و ۳، مربیان و متخصصان تمرینات بدنی می‌توانند برنامه‌هایی جامع‌تر طراحی کنند که هم کارایی بیومکانیکی و هم اجرای مهارت‌های تخصصی ورزشی را بهبود بخشند. در مجموع، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برنامه تمرینی تلفیقی مورد استفاده توانسته است به طور مؤثری موجب بهبود تعادل، کنترل تنش عضلانی، دقت دفاعی و متغیرهای کینماتیکی شود و این موضوع با یافته‌های پژوهش‌های پیشین درباره فواید تمرینات ترکیبی برای ورزشکاران همخوان است (43).
یافته‌های این پژوهش با محدودیت‌هایی همراه است که باید در تفسیر نتایج مورد توجه قرار گیرد. نخست، حجم نمونه کوچک (۱۴ نفر) و انتخاب شرکت‌کنندگان از یک باشگاه خاص، قابلیت تعمیم نتایج را محدود می‌کند. دوم، مداخله در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه اجرا شد و تأثیرات بلندمدت آن مورد بررسی قرار نگرفت. همچنین، تمرینات در محیط کنترل‌شده و در سالن سرپوشیده انجام شدند که ممکن است با شرایط واقعی مسابقه متفاوت باشد. عوامل فردی مانند سرعت بازیابی بدن، تغذیه و کیفیت خواب نیز در این پژوهش مورد سنجش قرار نگرفتند، در حالی‌که این عوامل می‌توانند بر عملکرد عصبی ـ عضلانی تأثیرگذار باشند. علاوه بر این، ارزیابی عملکرد تنها در دو مرحله، پیش از مداخله و پس از آن، انجام شد و سنجش‌های میان‌دوره‌ای برای بررسی روند پیشرفت در طول دوره تمرین وجود نداشت. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آینده، از نمونه‌های بزرگ‌تر و متنوع‌تر، دوره‌های تمرینی طولانی‌تر و ارزیابی‌های دوره‌ای استفاده شود تا تغییرات عملکردی در طول زمان با دقت بیشتری بررسی گردد. اگرچه داده‌های sEMG برای اندام‌های غالب و غیرغالب جمع‌آوری شدند، اما به دلیل تمرکز بر نتایج کلی عملکرد، مقایسه دقیق تقارن فعالیت عضلانی بین دو سمت بدن انجام نگرفت. در پژوهش‌های آینده می‌توان با تمرکز بر تفاوت‌های اندام غالب و غیرغالب، تأثیر تمرینات بر کنترل عصبی ـ عضلانی را با جزئیات بیشتری بررسی کرد.
نتیجه‌گیری نهایی
برنامه تمرینی تلفیقی که ترکیبی از تمرینات تعادلی و کنترل تنش عضلانی بود، موجب بهبود قابل توجهی در تعادل، کنترل عصبی ـ عضلانی، متغیرهای کینماتیکی و دقت عملکرد دفاعی بازیکنان والیبال لیگ دسته یک شد. این بهبودها هم از نظر آماری و هم از نظر کاربردی معنادار بودند. تغییرات مشاهده شده در زوایای مفصلی نیز نشان‌دهنده پتانسیل بالای این نوع تمرینات برای افزایش عملکرد و پیشگیری از آسیب‌های ورزشی است. به طور کلی، یافته‌های این پژوهش از به‌کارگیری روش‌های تلفیقی به جای تمرینات معمول برای بهینه‌سازی بیومکانیک حرکتی و مهارت‌های دفاعی اختصاصی حمایت می‌کند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، پیشنهاد می‌شود تمرینات تعادلی بر روی سطوح ناپایدار و تمرینات حس عمقی به‌صورت منظم در برنامه هفتگی بازیکنان والیبال گنجانده شود تا تعادل پاسچرال و کنترل واکنشی آنان تقویت گردد. همچنین، کشش‌ها و تمرینات آرام‌سازی عضلانی مبتنی بر تسهیل عصبی ـ عضلانی حس عمقی (PNF) پیش و پس از جلسات تمرینی شدید اجرا شود تا تنظیم عصبی ـ عضلانی بهینه و سفتی عضلانی کاهش یابد. استفاده منظم از ابزارهای تحلیل حرکتی مانند نرم‌افزار Kinovea برای پایش متغیرهای کینماتیکی و بهبود وضعیت دفاعی توصیه می‌شود، زیرا این کار می‌تواند خطر آسیب‌دیدگی را کاهش دهد. تمرینات دفاعی نیز باید شرایط واقعی مسابقه را شبیه‌سازی کنند و شامل مؤلفه‌های تعادل و کنترل تنش عضلانی باشند تا دقت و سرعت واکنش بازیکنان افزایش یابد. در نهایت، پیشنهاد می‌شود اجرای این برنامه تمرینی در طول یک فصل کامل رقابتی ادامه یابد و پژوهش‌های گسترده‌تر با حضور چند تیم و نمونه‌های بزرگ‌تر برای تأیید و تعمیم نتایج انجام شود.
سپاسگزاری
بدین‌وسیله از تمامی افرادی که در اجرای موفق این پژوهش همکاری و همراهی داشته‌اند صمیمانه قدردانی می‌شود. از شرکت‌کنندگانی که با صرف وقت و تعهد خود در مراحل مختلف تحقیق حضور یافتند سپاسگزاریم. همچنین از اعضای محترم هیئت علمی و کارکنان دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی دانشگاه بغداد به‌ویژه به خاطر یاری ارزشمندشان در طول اجرای این پژوهش تشکر ویژه به عمل می‌آید. نویسندگان از تیم پژوهشی نیز بابت همکاری فنی، جمع‌آوری داده‌ها و مشارکت در تحلیل نتایج قدردانی می‌کنند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش به تصویب کمیته اخلاق پژوهش (IRB) دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی دانشگاه بغداد رسیده است (کد تأییدیه: IRB-PESS-2025-02). تمامی شرکت‌کنندگان رضایت‌نامه کتبی آگاهانه را امضا کردند. تمامی مراحل اجرا مطابق با اصول بیانیه هلسینکی انجام شد و محرمانگی و گمنامی اطلاعات شرکت‌کنندگان به‌طور کامل رعایت گردید.
حامی مالی
هیچ‌گونه حمایت مالی برای انجام این پژوهش دریافت نشده است و هزینه‌های تحقیق به‌صورت شخصی توسط نویسندگان تأمین گردید.
مشارکت نویسندگان
منیر فاضل علی حسن: طراحی و تدوین طرح پژوهش، جمع‌آوری داده‌ها، انجام تحلیل‌های آماری و نگارش پیش‌نویس اولیه مقاله.
عمر ولید عبدالکریم: ارائه راهنمایی در طراحی مطالعه، نظارت بر جمع‌آوری داده‌ها، بازبینی نسخه اولیه مقاله و مشارکت در اصلاح نهایی متن.
تعارض
هیچ نوع تعارض منافعی در این مطالعه وجود ندارد.
فهرست منابع
1. Picot B, Terrier R, Forestier N, Fourchet F, McKeon PO. The Star Excursion Balance Test: An Update Review and Practical Guidelines. International Journal of Athletic Therapy and Training. 2021;26(6):285-293. [DOI:10.1123/ijatt.2020-0106]
2. Al Attar WSA, Khaledi EH, Bakhsh JM, Faude O, Ghulam H, Sanders RH. Injury prevention programs that include balance training exercises reduce ankle injury rates among soccer players: a systematic review. Journal of physiotherapy. 2022;68(3):165-173. [DOI:10.1016/j.jphys.2022.05.019] [PMID]
3. Salem R. The effect of a training program Using Proprioceptive Neuromuscular Facilitation (PNF) on the improvement the special physical abilities and numerical level for an 110Meter Hurdles Juniors. Assiut Journal of Sport Science and Arts. 2016;216(2):81-116. [DOI:10.21608/ajssa.2016.70522]
4. Acar H, Eler N. The Effect of Balance Exercises on Speed and Agility in Physical Education Lessons. Universal Journal of Educational Research. 2019;7(1):74-79. [DOI:10.13189/ujer.2019.070110]
5. Brachman A, Kamieniarz A, Michalska J, Pawłowski M, Słomka KJ, Juras G. Balance Training Programs in Athletes-A Systematic Review. Journal of Human Kinetics. 2017;1:58:45. [DOI:10.1515/hukin-2017-0088] [PMID]
6. Fort-Vanmeerhaeghe A, Romero-Rodriguez D, Lloyd RS, Kushner A, Myer GD. Integrative Neuromuscular Training in Youth Athletes. Part II: Strategies to Prevent Injuries and Improve Performance. Strength & Conditioning Journal. 2016;38(4):9-27. [DOI:10.1519/SSC.0000000000000234]
7. Kato K, Vogt T, Kanosue K. Brain Activity Underlying Muscle Relaxation. Frontiers in Physiology. 2019;10:1457. [DOI:10.3389/fphys.2019.01457] [PMID]
8. Latash ML. Muscle coactivation: Definitions, mechanisms, and functions. Journal of Neurophysiology. 2018;120(1):88-104. [DOI:10.1152/jn.00084.2018] [PMID]
9. Schwiete C, Roth C, Mester J, Broich H, Behringer M. Overlaps of Skeletal Muscle Fatigue and Skeletal Muscle Damage: The Muscle Injury Continuum. Sports Medicine - Open. 2025;11(1):73. [DOI:10.1186/s40798-025-00876-z] [PMID]
10. Kooroshfard N, Rahimi Z. The Effect of the Neuromuscular, Strength, and Combined Training on Balance and Performance in Female Basketball Players. Physical Treatments - Specific Physical Therapy. 2022;12(1):41-50. [DOI:10.32598/ptj.12.1.513.1]
11. Renaghan E, Wishon MJ, Wittels HL, Feigenbaum LA, Bellamy K, Hatfield M, Girardi J, Lee S, McDonald SM, Wittels SH. The effects of relaxation techniques following acute, high intensity football training on parasympathetic reactivation. Frontiers in Sports and Active Living. 2023;5:1267631. [DOI:10.3389/fspor.2023.1267631] [PMID]
12. Alsulaie J, Alghamdi M. Efficacy of proprioceptive neuromuscular facilitation on dynamic stability, athletic performance, and range of motion of the lower limb - A narrative review. Saudi Journal of Sports Medicine. 2021;21(1):1. [DOI:10.4103/sjsm.sjsm_6_21]
13. Marotta N, Moggio L, Calafiore D, Prestifilippo E, Spanó R, Tasselli A, Drago Ferrante V, Invernizzi M, de Sire A, Ammendolia A. Efficacy of Proprioceptive Training on Plantar Pressure and Jump Performance in Volleyball Players: A Proof-of-Principle Study. Sensors. 2023;23(4):1906. [DOI:10.3390/s23041906] [PMID]
14. Zandi F, Khodaveisi H. Comparison of electromyography activity of abdominal muscles and hamstrings in women with low back pain during different lifting positions. Journal of Sport Biomechanics. 2021;7(3):226-37. [DOI:10.32598/biomechanics.7.3.328.1]
15. Abdulkareem OW, Sattar Jabbar H. Comparative Biomechanical Analysis of Three-Point Shooting Between Elite Iraqi Basketball Players and International Counterparts. Journal of Sport Biomechanics. 2025;11(3):326-42. [DOI:10.61882/JSportBiomech.11.3.326]
16. Reddy SPS, Dr. C. ARUMUGAM DCA. Effect of Instructional And Skill Based Training on Selected Skill Performance Variables Among School Cricketer. International Journal of Scientific Research. 2012;3(5):517-518. [DOI:10.15373/22778179/MAY2014/167]
17. Plisky P, Schwartkopf-Phifer K, Huebner B, Garner MB, Bullock G. Systematic review and meta-analysis of the y-balance test lower quarter: Reliability, discriminant validity, and predictive validity. International Journal of Sports Physical Therapy. 2021;16(5):1190. [DOI:10.26603/001c.27634] [PMID]
18. Hug F, Tucker K. Surface electromyography to study muscle coordination. In: Handbook of Human Motion. 2018 (pp. 451-470). Springer, Cham. [DOI:10.1007/978-3-319-14418-4_184]
19. Wang J, Qin Z, Zhang Q, Wang J. Lower limb dynamic balance, strength, explosive power, agility, and injuries in volleyball players. Journal of Orthopaedic Surgery and Research. 2025;20(1):211. [DOI:10.1186/s13018-025-05566-w] [PMID]
20. Moiroux--Sahraoui A, Mazeas J, Gold M, Kakavas G, Forelli F. Neuromuscular Control Deficits After Anterior Cruciate Ligament Reconstruction: A Pilot Study Using Single-Leg Functional Tests and Electromyography. Journal of Functional Morphology and Kinesiology. 2025;10(1):98. [DOI:10.3390/jfmk10010098] [PMID]
21. Elrahim RMA, Embaby EA, Ali MF, Kamel RM. Inter-rater and intra-rater reliability of Kinovea software for measurement of shoulder range of motion. Bulletin of Faculty of Physical Therapy. 2016;21(2):80-87. [DOI:10.4103/1110-6611.196778]
22. Puig-Diví A, Escalona-Marfil C, Padullés-Riu JM, Busquets A, Padullés-Chando X, Marcos-Ruiz D. Validity and reliability of the Kinovea program in obtaining angles and distances using coordinates in 4 perspectives. PLOS ONE. 2019;14(6):e0216448. [DOI:10.1371/journal.pone.0216448] [PMID]
23. Fernández-González P, Koutsou A, Cuesta-Gómez A, Carratalá-Tejada M, Miangolarra-Page JC, Molina-Rueda F. Reliability of Kinovea® Software and Agreement with a Three-Dimensional Motion System for Gait Analysis in Healthy Subjects. Sensors. 2020;20(11):3154. [DOI:10.3390/s20113154] [PMID]
24. Shishov N, Elabd K, Komisar V, Chong H, Robinovitch SN. Accuracy of Kinovea software in estimating body segment movements during falls captured on standard video: Effects of fall direction, camera perspective and video calibration technique. PLoS ONE. 2021;16:e0258923. [DOI:10.1371/journal.pone.0258923] [PMID]
25. Behm DG, Chaouachi A. A review of the acute effects of static and dynamic stretching on performance. European Journal of Applied Physiology. 2011;111(11):2633-51. [DOI:10.1007/s00421-011-1879-2] [PMID]
26. Sharman MJ, Cresswell AG, Riek S. Proprioceptive neuromuscular facilitation stretching: Mechanisms and clinical implications. Sports Medicine. 2006;36(11):929-39. [DOI:10.2165/00007256-200636110-00002] [PMID]
27. Migliaccio GM, Russo L, Maric M, Padulo J. Sports Performance and Breathing Rate: What Is the Connection? A Narrative Review on Breathing Strategies. Sports. 2023;11(5):103. [DOI:10.3390/sports11050103] [PMID]
28. Plisky PJ, Rauh MJ, Kaminski TW, Underwood FB. Star excursion balance test as a predictor of lower extremity injury in high school basketball players. Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy. 2006;36(12):911-919. [DOI:10.2519/jospt.2006.2244] [PMID]
29. Payne VG, Isaacs LD. Human Motor Development: A Lifespan Approach, 10th Edition. Human Motor Development: A Lifespan Approach, 10th Edition. Routledge; 2020. [DOI:10.4324/9780429327568]
30. Souza GT De, Souza GT De. Impact of Age , practice time , time on the team and gender on self-efficacy of volleyball athletes . Palavras-chave. Retos: nuevas tendencias en educación física, deporte y recreación. 2025(69):240-9. [DOI:10.47197/retos.v69.113299]
31. Dhaliwal M. Investigating visual and motor influences on action prediction of a volleyball set action. (Doctoral dissertation, University of British Columbia). 2025.
32. Duchene Y, Gauchard GC, Mornieux G. Influence of sidestepping expertise and core stability on knee joint loading during change of direction. Journal of Sports Sciences. 2022;40(9):959-967. [DOI:10.1080/02640414.2022.2042980] [PMID]
33. Stanković M, Čaprić I, Katanić B, Špirtović O, Maljanović D, Nailović H, Muković I, Jelaska I, Trajković N. Proprioceptive training methods (PTM) in female soccer players - a systematic review. BMC Sports Science, Medicine and Rehabilitation. 2024;16(1):101. [DOI:10.1186/s13102-024-00892-8] [PMID]
34. Francavilla VC, Messina G, Mingrino O, Parisi MC, Di Corrado D. Effects of a Specific Proprioceptive Training Program on Injury Prevention and Stress in Basketball Players: A Pilot Study. Journal of Functional Morphology and Kinesiology. 2025;10(2):226. [DOI:10.3390/jfmk10020226] [PMID]
35. Yılmaz O, Soylu Y, Erkmen N, Kaplan T, Batalik L. Effects of proprioceptive training on sports performance: a systematic review. BMC Sports Science, Medicine and Rehabilitation. 2024;16(1):149. [DOI:10.1186/s13102-024-00936-z] [PMID]
36. Ali IO, Has SK. The effect of specific exercises using a balance ball to develop dynamic balance and learn the skills of dribbling and scoring in basketball for female students. Modern Sport. 2023;22(4):131-142.
37. Eraslan M, Gürkan AC, Aydın S, Şahin M, Çelik S, Söyler M, Altuğ T, Mülhim MA. The Effect of Proprioceptive Training on Technical Soccer Skills in Youth Professional Soccer. Medicina (Lithuania). 2025;61(2):252. [DOI:10.3390/medicina61020252] [PMID]
38. Somerset D, Pope D. Rock Solid Resilience: An Evidence-Based Guide to Preventing Injury, Optimizing Strength, and Enhancing Performance. Human Kinetics; 2025.
39. Kawaharazuka K, Ribayashi Y, Miki A, Toshimitsu Y, Suzuki T, Okada K, Inaba M. Learning of Balance Controller Considering Changes in Body State for Musculoskeletal Humanoids. In2022 IEEE/RSJ International Conference on Intelligent Robots and Systems (IROS) 2022 Oct 23 (pp. 5809-5816). IEEE. [DOI:10.1109/IROS47612.2022.9981051]
40. Bahrami F, Langeroudi MS. Comparison of the Effects of Core Stability and Trampoline Exercises on Static and Dynamic Balance, and Ankle Proprioception in Female Volleyball Players with Chronic Ankle Instability. Journal of Sport Biomechanics. 2023;9(2):140-154. [DOI:10.61186/JSportBiomech.9.2.140]
41. Barbu D, Stoica D. Increasing the execution speed of offensive and defensive tactical actions in the football game at the time of transition. Journal of Sport and Kinetic Movement 2020;36(36):5.
42. Abdulghani LY, Abdulghani MY, Abdulkareem OW. Designing a palm pressure measurement device to improve motor coordination in freestyle swimming among female students. Journal of Physical Education and Sport. 2025;25(7):1506-13.
43. Muttib F, Hamzah M, Fadhel M. Psychological Toughness and its Relationship to Some Coordination, Physical Abilities and Accuracy of Some Basic Skills Performance Among The Iraqi Junior National Handball Team Players. International Journal of Disabilities Sports and Health Sciences. 2024;330-336. [DOI:10.33438/ijdshs.1436061]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه بیومکانیک ورزشی
همدان،شهرک مدنی، بلوار امام خمینی(ره)، بلوار پروفسور موسیوند، مجتمع دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، معاونت پژوهش و فناوری، دفتر مجلات علمی
صندوق پستی: 734
تلفن دفتر نشریه: 08134494042
وب‌سایت: http://biomechanics.iauh.ac.ir
ایمیل: sportbiomechanics@iauh.ac.ir
