به دنبال تشویق و ترغیب عموم افراد یک جامعه به افزایش مشارکت در فعالیت‌های ورزشی، متأسفانه تعداد افراد در معرض خطر آسیب‌دیدگی افزایش یافته است [1]. یکی از اولویت‌های مهم جامعه، داشتن جوانان سالم و بانشاط و منابع انسانی توانا و کارآمد است که متعاقب آن بهره‌وری و کاهش هزینه‌های درمانی و کاهش غیبت‌های مکرر در محل کار را به دنبال خواهد داشت [2]. مطالعات اپیدمیولوژی نشان می‌دهد یک‌ششم از کل آسیب‌های مشاهده شده توسط پزشکان در طول فعالیت‌های ورزشی رخ می‌دهد و به دنبال افزایش مشارکت در فعالیت‌های ورزشی میزان آسیب‌دیدگی افزایش یافته است [3]. طبق گزارش انجمن ملی ورزش دانشگاهی حدود 182 هزار آسیب در ورزشکاران از سال 1988 تا 2004 اتفاق افتاده و اندام تحتانی در ناحیه زانو و مچ پا بیشترین آسیب‌ها را به خود اختصاص داده است [4]. مسائل مالی متعاقب آسیب مانند هزینه جراحی و توانبخشی و عوامل روانی اجتماعی، لزوم به‌کارگیری برنامه‌های پیشگیری از آسیب را پررنگ‌تر کرده است [5]. علاوه بر هزینه‌های مالی، از دست دادن کل فصل ورزشی و ناتوانی در درازمدت از عواقب وقوع آسیب است [6]. ارزیابی حرکت به متخصصین سلامت و آمادگی جسمانی این اجازه را می‌دهد که با مشاهده نقص‌های حرکتی و عدم تعادل عضلانی و استراتژی به‌کارگیری عضلات تغییر شکل یافته و نمرات آزمون‌های غربالگری عملکرد حرکتی، یک مدل پیشگیری از آسیب را در اندام‌های تحتانی ورزشکاران پیش‌گویی کنند. برنامه‌های حرکات عملکردی و ثبات مرکزی می‌تواند باعث بهبودی و بالا بردن سطح اجرا و همچنین افزایش استقامت عضلانی و درنهایت پیشگیری از آسیب شود [7].
غربالگری به منظور پیشگیری از آسیب و همچنین ارتقای راهبردهای اجرا انجام می‌شود [8]. آزمون‌های غربالگری عملکرد حرکتی (FMS) شامل هفت آزمون حرکتی است که دارای قابلیت شناسایی محدودیت‌ها و تغییرات الگوهای حرکتی نرمال هستند. این آزمون‌ها برای تعامل بین تحرک زنجیره حرکتی و پایداری لازم برای اجرای الگوهای حرکتی عملکردی و ضروری، طراحی شده‌اند [9]. مجموع حداکثر امتیازات در این آزمون 21 است که امتیاز کمتر از 14 طبق گزارش تحقیقات، فرد را مستعد آسیب می‌سازد [7]. آزمون غربالگری عملکرد حرکتی می‌تواند کیفیت اجرای الگوهای عملکرد حرکتی را نشان دهد و افراد در معرض خطر آسیب را شناسایی کند و به عنوان یک روش شناسایی و پیشگیری از آسیب مورد استفاده قرار گیرد [10]. همچنین تحقیقات نشان داده تمرینات ثبات مرکزی بر افزایش امتیازات آزمون‌های غربالگری و بهبود اجرا مؤثر بوده است و در نتایج آزمون‌های تعقیبی نیز تفاوت بین گروه ثبات مرکزی نسبت به گروه کنترل در گروه‌های با امتیاز زیر 14 و بالای 14 معنی‌دار بوده است [11].
از جمله تمرینات ثبات مرکزی، تمرینات +11 است، که شامل تمرینات قدرتی و تمرینات ثبات مرکزی مناسب برای قدرت عضلات و تعادل پویا و ایستا در سه سطح است که اخیراً توسط فیفا مورد توجه قرار گرفته است [12]. از آنجا که ورزش فوتسال نیز جزء ورزش‌های پربرخورد است، بنابراین نیاز است که در این رشته ورزشی نیز مربیان تیم‌های ورزشی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های ورزشی، هم‌راستا با آزمایشات پزشکی، آزمون‌های غربالگری عملکرد حرکتی را نیز به عنوان یک ابزار معتبر به کار برده و سطح عملکردی ورزشکاران را بسنجند. بنابراین هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیر هشت هفته تمرینات +11 بر امتیازات آزمون‌های غربالگری عملکرد حرکتی در بازیکنان فوتسال دختر شهر اصفهان بود.

این پژوهش نیمه‌تجربی که از حیث اجرا میدانی محسوب می‌شود، در سال 1395 انجام شد. از میان جامعه آماری این تحقیق که بازیکنان فوتسال دختر شهرستان اصفهان بودند، 48 نفر به صورت دردسترس انتخاب شده و در دو گروه کنترل (12 نفر) و آزمایش (36 نفر) قرار گرفتند. روند انجام تحقیق بدین صورت بود که ابتدا فرم جمع‌آوری اطلاعات توسط آزمودنی‌ها شامل اطلاعات شخصی مانند قد، وزن، سن، سابقه بازی، میزان فعالیت در یک هفته یا سابقه آسیب یا بیماری، تکمیل شد و پس از اخذ رضایت‌نامه کتبی، تمامی افراد دارای شرایط ورود به آزمون که شامل عدم سابقه آسیب یا جراحی در شش‌ماهه گذشته بود، مورد ارزیابی و غربالگری عملکرد حرکتی، به صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون قرار گرفتند. همچنین برای به حداقل رساندن تأثیر هورمون بر نتایج آزمون‌ها، عدم وجود دوران قاعدگی در زمان اجرای آزمون مدنظر قرار گرفت. 
ارزیابی‌های عملکرد حرکتی، شامل هرکدام از الگوهای حرکتی بود که سه‌بار اجرا شد و دامنه امتیازات بین 1 تا 3 بود؛ امتیاز 1 به اجرای غلط و با نقص الگوی حرکتی و امتیاز 2 به اجرای ضعیف با الگوی حرکات جبرانی و امتیاز 3 به اجرای کامل و صحیح بدون الگوی حرکات جبرانی داده می‌شد. این امتیازات هر کدام برای سمت راست و چپ نیز در نظر گرفته می‌شد. در بعضی از این آزمون‌ها که شامل تست‌های آشکارسازی نیز بود، در صورت وجود درد، به طور کلی به آن اجرا امتیاز صفر داده می‌شد [7]. 
به منظور ارزیابی امتیازات آزمون‌های غربالگری عملکرد حرکتی از کیت مخصوص، مرکب از تخته FMS به طول 56 اینچ (43 اینچ مدرج)، عرض 6 اینچ و ارتفاع 2 اینچ، میله بلند مدرج به طول 48 اینچ، دو میله کوتاه مدرج به طول 25 اینچ و یک باند الاستیک و فرم‌های جمع‌آوری اطلاعات استفاده شد [7]. 
کلیه الگوهای حرکتی آزمون‌های عملکرد حرکتی (FMS) در این پژوهش، که شامل پیش‌آزمون و پس‌آزمون بود، پس از آموزش نحوه اجرای صحیح الگوها و 5 دقیقه گرم کردن اولیه که شامل 2 دقیقه نرم دویدن و 3 دقیقه حرکات کششی پویا بود [11]، در ساعت 16 الی 17:30 در روزهای فرد طی هشت هفته، اجرا شد (تصویر شماره 1). 




الگوی حرکتی دیپ اسکات، بخشی از حرکات عملکردی است که در آن هماهنگی، تحرک اندام، ثبات مرکزی تنه و دامنه حرکتی مفاصل ران و شانه در وضعیت متقارن قابل مشاهده است. در این الگوی حرکتی نیز، کنترل قامت و عملکرد مفاصل به خوبی دیده می‌شود. محدودیت حرکت در بخش فوقانی بدن را می‌توان به ضعف در مفصل شانه یا تحرک ستون فقرات ناحیه کمری یا هر دو نسبت داد. محدودیت حرکتی در اندام تحتانی شامل ضعف در حرکات زنجیره بسته دورسی فلکشن مچ یا ضعف در فلکشن زانو و هیپ است که می‌تواند منجر به ضعف در اجرای دیپ اسکات شود. همچنین ضعف در اجرا می‌تواند به دلیل فقر حرکتی در کنترل و ثبات ناحیه مرکزی تنه باشد. بنابراین برای پی بردن به وضعیت اجرای این الگو و شناسایی نقاط ضعف حرکتی از این آزمون استفاده شد.
الگوی حرکتی عبور از مانع نیازمند هماهنگی مناسب و ثبات متقارن در مفصل هیپ است، بازوها با نگهداری میله بلند روی عرض شانه‌ها به حفظ ثبات استاتیکی بالاتنه در اجرای الگوی حرکتی کمک می‌کنند. این آزمون مکانیکی میزان گام‌برداری، ثبات و کنترل ایستادن روی یک پا را به چالش می‌کشد و هدف از اجرای این الگوی حرکتی مشاهده میزان تحرک دوطرفه اندام و ثبات هیپ، مفصل زانو و مچ پا بوده و برای مشاهده تقارن یا عدم تقارن در بدن مناسب است.
الگوی حرکتی لانچ جزء حرکات کاهش شتاب و تغییر مسیر در تمرینات ورزشی است. با انجام این تست، بدن در حالت تمرکز و فشار قرار می‌گیرد مانند زمانی که بدن در حالت چرخش، کاهش شتاب و حرکات جانبی در سطح فرونتال است.
الگوی حرکتی تحرک شانه، به صورت دوطرفه و به صورت نامتقارن در دامنه حرکتی شانه که ترکیبی از اکستنشن و چرخش داخلی و نزدیک شدن در یک دست و فلکشن و چرخش خارجی و دور شدن در دست دیگر است، اجرا می‌شود. هدف از اجرای این آزمون تشخیص عدم تقارن در رسیدن دست‌ها یا کوتاهی عضلات شانه و طراحی برنامه اصلاحی مناسب جهت بهبودی و رفع مشکل در مفصل شانه بود. در پایان آزمون تحرک شانه از تست آشکارسازی استفاده می‌شد. به این تست امتیازی تعلق نمی‌گرفت و فقط برای اطمینان از نبود درد، اجرا می‌شد.
الگوی حرکتی کشش فعال بالا آوردن پا ثبات اولیه مرکزی بدن همراه با تحرک فعال فلکشن مفصل هیپ را شناسایی می‌کند که در آزمون‌های غربالگری به صورت یک‌طرفه و بدون تحمل وزن روی اندام تحتانی انجام می‌شود. هدف از اجرای این الگوی حرکتی شناسایی وضعیت ثبات و تحرک در مفصل هیپ و انعطاف‌پذیری و تحرک در عضلات همسترینگ، دوقلو و نعلی بود که با کمک آن می‌توان تناقضات در اجرا را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
الگوی حرکتی شنای ثبات تنه، جهت شناسایی رفلکس ثبات مرکزی بدن بود که با انجام یک شنای پرس با کمک اندام فوقانی میزان ثبات ناحیه مرکزی بدن سنجیده می‌شد بدون اینکه در ستون فقرات یا مفصل هیپ حرکتی وجود داشته باشد. بنابراین هدف از اجرای این الگوی حرکتی شناسایی ضعف در ثبات مرکزی تنه یا کمبود قدرت در عضلات کمربند شانه‌ای بود. در پایان آزمون الگوی حرکتی شنای ثبات تنه، آزمون آشکارسازی اجرا می‌شد، این آزمون شامل اکستنشن ستون فقرات بود که با پرس روی دست‌ها انجام می‌شد.
از الگوی حرکتی ثبات چرخشی جهت مشاهده حرکات در مرکز بدن، لگن و کمربند شانه در سطوح ترکیبی از اندام فوقانی و تحتانی استفاده می‌شد. این الگو یک حرکت پیچیده است که نیازمند هماهنگی عصبی ـ عضلانی مناسب و نیروی انتقال در نیم‌تنه است و هدف از اجرای این الگوی حرکتی شناسایی میزان ضعف در ثبات مرکزی یا کمبود تحرک در مفاصل بود. پس از اجرای الگوی حرکتی ثبات چرخشی، آزمون آشکارسازی آن انجام می شد [7].
پروتکل تمرینی اعمال شده در این تحقیق، +11 یا برنامه جامع گرم کردن فیفا بود که توسط مرکز پزشکی و تحقیقاتی فیفا (F-MARC) ارائه شد و شامل سه بخش بود (جدول شماره 1).



همچنین به منظور آشنایی بیشتر آزمودنی‌ها از اهداف این تمرینات و پیشگیری از آسیب، نحوه صحیح قرارگیری زانو حین فرود (جلوگیری از ضربدری یا پرانتزی شدن زانوها حین فرود) به طور کامل شرح داده شد.
دو گروه مورد مطالعه از نظر خصوصیات جمعیت‌شناختی توسط آزمون تی مستقل با یکدیگر مقایسه شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از آزمون ANOVA با اندازه‌گیری‌های مکرر استفاده شد.

دو گروه مورد مطالعه از نظر خصوصیات جمعیت‌شناختی با یکدیگر اختلاف آماری معنی‌داری نداشتند (P>0/05). به این ترتیب در مجموع می توان دو گروه کنترل و تجربی را از حیث جمعیت شناختی همگن در نظر گرفت (جدول شماره 2).



در بررسی اثر گروه‌بندی بر امتیاز آزمون دیپ اسکات، تأثیرات درون‌گروهی (0/07=P؛ 3/3=_{( 46, 1)}F) غیرمعنی‌دار و تأثیرات تعاملی (0/01=P؛ 6/07=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار بود. همچنین تأثیرات بین‌گروهی (0/9=P؛ 0/006=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار نبود (تصویر شماره 2 الف).



در بررسی اثر گروه‌بندی بر امتیاز آزمون گام برداشتن از روی مانع، تأثیرات درون‌گروهی (0/03=P؛ 4/98=_{(46 , 1)}F) و تأثیرات تعاملی (0/03=P؛ 4/98=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار بودند، ولی تأثیرات بین‌گروهی (0/82=P؛ 0/04=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار نبود (تصویر شماره 2 ب). در تحلیل اثر گروه‌بندی بر امتیاز آزمون لانچ، تأثیرات درون‌گروهی (P=0/62و 0/23=_(1,46)F)و تأثیرات بین‌گروهی (0/84=P؛ 0/03=_{(46 , 1)}F) غیرمعنی‌دار، ولی تأثیرات تعاملی (0/001=P؛ 11/61=_{(46 , 1})F) معنی‌دار بود (تصویر شماره 2  ج). در تحلیل گروه‌بندی بر امتیاز تحرک‌پذیری شانه، با توجه به معنی‌دار نبودن تأثیرات تعاملی فرضیه صفر قبول و فرض پژوهش رد شد (تصویر شماره 2 د). بررسی اثر گروه‌بندی بر امتیاز کشش فعال بالا آوردن پا نشان داد تأثیرات درون‌گروهی (0/02=P؛ 5/56=_{(46 ,1)}F) معنی‌دار بود، ولی تأثیرات تعاملی (0/16=P؛ 2/003=_{(46 , 1)}F) و تأثیرات بین‌گروهی (0/=P؛ 0/15=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار نبود (تصویر شماره 2 هـ). بررسی اثر گروه‌بندی بر امتیاز شنای پایداری تنه نشان داد تأثیرات درون‌گروهی (0/005=P؛ 8/57=_{(46 ,1)}F) معنی‌دار بود، ولی تأثیرات تعاملی (0/30=P؛ 1/09=_{( 46 , 1)}F) و نیز تأثیرات بین‌‌گروهی (17/0=P؛ 88/1=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار نبودند (تصویر شماره 2 و). همچنین اثر گروه‌بندی بر امتیاز ثبات چرخشی بیان کرد که تأثیرات درون‌گروهی (0/36=P؛ 0/82=_{(46 , 1)}F)، تأثیرات تعاملی (65/0=P؛ 20/0=_{(46 , 1)}F) و تأثیرات بین‌گروهی (6/0=P؛ 28/0=_{(46 , 1)}F) معنی‌دار نبودند (تصویر شماره 2 ز). تفاوت‌های بین‌گروهی در گروه‌های مختلف تحقیق طی دو نوبت آزمون‌گیری همسان بود (P>0/05).